اهمیت طراحی بومی: خلق محصولاتی که ریشه در زیستگاه دارند

جهان طراحی و تولید، به سرعت در حال حرکت به سوی استانداردهای جهانی است، اما در این میان، یک حقیقت انکارناپذیر وجود دارد: هر سرزمین، فرهنگی منحصر‌به‌فرد و زیستگاهی بی‌همتا دارد که نیازمند طراحی بومی است. طراحی بومی به معنای توجه به نیازهای محلی، هویت فرهنگی، و ویژگی‌های محیطی در فرآیند خلق محصولات و خدمات است.

این رویکرد، تنها یک انتخاب زیبایی‌شناختی یا عملکردی نیست؛ بلکه ابزاری قدرتمند برای هویت‌سازی، نوآوری پایدار، و توسعه محلی است. در این پست، اهمیت طراحی بومی، مزایای آن و راه‌هایی برای الهام‌گرفتن از زیستگاه و فرهنگ محلی را بررسی می‌کنیم.

تعیین دورنما با الهام از گذشته

برای شروع بد نیست به این مهم اشاره کنیم که تعیین دورنمای مطلوب آیندهٔ یک سرزمین، نمی‌تواند با گرته‌برداری از حال یک سرزمین دیگر انجام شود. مثلاً اگر شرایط نیوزلند در سال ۱۴۰۰ ازنظر توسعهٔ انسانی، رفاه و اقتصاد شرایط مطلوبی باشد، نمی‌توان با گرته‌برداری مستقیم از آن، چشم‌انداز سال ۱۴۲۰ ایران را ترسیم کرد. چشم‌انداز ۱۴۲۰ ایران چشم‌اندازی است استثنائی، مربوط به همان زمان، همان مکان، و همان مردم. چشم‌انداز را نمی‌توان گرته‌برداری کرد و یا نسبت به شرایط سرزمین دیگری تعریف کرد. همچنین تعیین چشم‌انداز را نمی‌توان به دیگران سپرد، به‌ویژه آنان که ما را از بنیان دوست ندارند، هرچقدر هم که ما شیفتهٔ آن‌ها باشیم.

‌

شاید خواننده از خود بپرسد که تاریخ یا چشم‌انداز توسعه چه ربطی به طراحی دارد؟ و چرا باید نظرات تاریخی یک طراح برجسته را، که اتفاقاً در جهت هویت‌سازی و نوگرایی بومی خدمات بزرگی به ایران کرده است، نقد کرد؟

پاسخ این است که اجزای سازندهٔ چشم‌انداز آیندهٔ ایران باید توسط طراحان شکل بگیرند. داستان زندگی روزمرهٔ یک ایرانی در دو دههٔ آینده چه خواهد بود؟ در آن زمان، خدمات حمل‌ونقل، سلامت و خرید با چه کیفیتی در اختیار او قرار خواهد گرفت؟ کنش او با سامانه‌های هوشمند اطرافش چگونه خواهد بود؟ تجربهٔ او در فضای آموزشی و یا تفریحی چگونه باید باشد؟ اشیائی که در خانه دارد چه مشخصات فیزیکی‌ای دارند و چگونه با او ارتباط برقرار می‌کنند؟ خانهٔ او چگونه باید باشد؟ فضاهای اجتماعی‌ای که در آن‌ها زیست می‌کند چه شکلی خواهند داشت؟ برای به واقعیت پیوستن این چشم‌انداز، چه میزان منابع مالی و چه فناوری‌هایی لازم است؟ برای حل چالش‌هایی که امروز وجود دارند و باید در دو دههٔ آینده حل شوند، به چه نوع راه‌حل‌هایی نیاز است؛ تغییر رفتار فردی یا اجتماعی، رویه‌های جدید، سیاست‌گذاری جدید، فناوری‌های جدید، یا محصولات و خدمات جدید؟ برای رسیدن به این راه‌حل‌ها از چه روندهایی می‌توان بهره گرفت؛ طراحی مشارکتی، طراحی جمعی و یا روندهایی که تاکنون وجود نداشته‌اند؟

چرا طراحی بومی اهمیت دارد؟

1. پاسخ به نیازهای واقعی کاربران

• طراحی بومی به جای تقلید از استانداردهای خارجی، بر اساس نیازهای خاص مردم یک منطقه شکل می‌گیرد.
• مثال: در مناطق گرمسیری، محصولات باید با توجه به شرایط آب‌وهوایی، نظیر مقاومت در برابر رطوبت و گرما، طراحی شوند.

2. حفظ هویت فرهنگی

• محصولات بومی نه تنها نیازهای کاربردی، بلکه ارزش‌های فرهنگی و تاریخی را نیز به کاربران منتقل می‌کنند.
• مثال: طراحی فرنیچر با الهام از نقوش و معماری ایرانی، که حس آشنایی و تعلق به کاربران می‌دهد.

3. نوآوری پایدار

• استفاده از مواد و فناوری‌های بومی می‌تواند دوام و پایداری محصولات را افزایش دهد.
• مثال: استفاده از مواد بازیافتی یا منابع طبیعی محلی برای کاهش هزینه‌ها و تأثیرات زیست‌محیطی.

4. افزایش رقابت‌پذیری در بازار جهانی

• محصولاتی که با الهام از هویت بومی طراحی می‌شوند، می‌توانند در بازارهای جهانی به عنوان نماد اصالت و نوآوری فرهنگی معرفی شوند.

چگونه می‌توان از محل و زیستگاه الهام گرفت؟

جمع بندی

فراموش نکنیم زمانی که ایده‌های ساخت دارابگِرد، تیسپون یا نقش جهان شکل می‌گرفتند، طراحان آن‌ها نه سعی در تکرار طرح‌های گذشته داشتند و نه سعی در الگوبرداریِ صِرف از چیزی که در سایر نقاط جهان وجود داشت. آن‌ها جرئت خلق چیزی را داشتند که تا آن زمان وجود نداشت. این جرئت امروز در ما وجود ندارد. فرار به گذشته، و یا اصرار بر شبیه شدن به کسی که ما را ذاتاً «دیگری» می‌داند، نمی‌تواند به ما قدرت خلق چیزی را بدهد که تاکنون هرگز وجود نداشته است و قرار است آیندهٔ ما را بسازد.

طراحی بومی، پلی است میان گذشته و آینده؛ ابزاری که به ما کمک می‌کند هویت‌مان را حفظ کنیم و هم‌زمان به سوی نوآوری‌های جهانی حرکت کنیم. این رویکرد، راهکاری برای طراحی محصولاتی است که نه‌تنها زیبا و کاربردی هستند، بلکه حافظ ارزش‌های زیستگاه ما نیز خواهند بود.

حال شما اگر قرار باشد محصولی طراحی کنید که زیستگاه محلی شما را منعکس کند، چه محصولی خواهد بود؟
🌱 با طراحی‌های بومی، جهانی بیندیشید و محلی عمل کنید!