نماد بُته جقه

بُته‌جـِقّه، نقش سرو خمیده (نشانه فروتنی) که نشانه ایران و ایرانیان است.بته جقه نقشی است که در تاریخ هنرهای سنتی همیشه مورد توجه بوده و در تزیین انواع صنایع دستی به ویژه معماری، پارچه، قالی و گلیم، کاشی سفال، شال‌بافی، نساجی، خاتم، تشعیر و جواهرات در اندازه‌ها و اشکال گوناگون سهم زیادی دارد. همچنین به شکل زیوری است که از پر درنا یا کلنگ یا مرغ ماهیخوار سازند و بر کلاه نهند و بیشتر بهادران و دلیران بر سر گذارند.

در لاتین این نماد را «Persian pickles» و یا bete keke می‌شناسند.

شواهد نشان می‌دهند که درختِ سرو در ایران باستان، سمبلیک بوده و مفهومی معنوی دربرداشته‌است. به نظر می‌رسد که بته‌جقه برداشتی از همین مفهومِ باستانی است. این فرض هنگامی قوت می‌گیرد که مفهوم سرو در ادبیات کلاسیک فارسی استمرار یافته و واژه «بُته» (بوته) به این نقش گفته شده‌است. (جقه به معنای پَر است.) درختِ سرو در ادبیات فارسی، نماد آزادگی و عزت نفس است.اما در کل نقش سرو و بوته جقه باهم تفاوت دارند.

تاریخچه‌ بته جقه

خیلی از طراحان و پژوهشگران هنرهای باستانی و آیینی اعتقاد دارند نقش بته جقه از ترکیب تصویری از غنچه گل و درخت سرو به وجود آمده و نمادی از زندگی جاودان در آیین زرتشتی است.

خمیده بودن سر این سرو هم نشان دهنده ایستادگی همراه با فروتنی است. نقش و نگارهایی که با الهام از گل‌ها کشیده می‌شدند از زمان خاندان ساسانی و پس از آن در سلسله صفوی ایجاد شدند و اصلی‌ترین نقش های منسوجات ایران در دوره قاجار و پهلوی را تشکیل دادند. در این دوره‌ها از نقش بته جقه برای تزئین نشان‌ها و جواهر سلطنتی، تاج‌ها و لباس‌های درباری و همینطور منسوجات مورد استفاده عموم مردم استفاده می‌شد.

اولین مردمان نژاد آریایی، در جنوب آسیا و مکانی به نام فلات ایران در کنار همدیگر شکوفا شدند و در آخر به شباهت‌های زبانی، فرهنگی و حتی مذهبی بسیاری با یکدیگر رسیدند. آیین مردم ایران باستان، آیین زرتشت بود. بعضی کارشناسان اعتقاد دارند که آیین زرتشت یکی از نخستین تأثیرات تاریخی در طراحی بته جقه با شکلی از درخت سرو، به عنوان یک نماد مذهبی باستانی زرتشتی بوده است. ولی اولین طرح‌های آشکار و روشن از آنچه بته جقه می‌نامیم را می‌توان در طرح‌های دوره ساسانیان دید.

بته جقه از دیدگاه دهخدا، زینتی با شکوه است که از پر پرندگان ساخته شده و آن را بر بالای کلاه پادشاهان ایران قرار می دادند.

انواع بته جقه

جمع بندی

در این درس نمادشناسی کوشیدیم در کنار شما به یکی از پرکاربرد‌ترین و مشهور‌ترین نماد‌ها در طراحی ایرانی یعنی بته جقه بپردازیم. از منشاء و ریشه‌های تاریخی و این نماد صحبت کردیم و پس از آن انواع و کاربرد هر کدام از آنها را به شما معرفی کردیم. در ادامه نیز کوشیدیم نمونه‌ی ساده‌ای از رسم بته جقه را به شما آموزش دهیم.