تعریف:SaaS
لغت کامل انگلیسی: Software as a Service
ترجمه به فارسی: نرم افزار به عنوان یک سرویس
توضیح بیشتر: SaaS یکی از اصطلاحاتی است که در سال‌های اخیر، بسیار بیشتر از گذشته درباره‌اش می‌خوانیم و می‌شنویم. حتی بسیاری از ما، بدون این‌که اصطلاح SaaS را به‌کار ببریم و بدانیم SaaS چیست، از کاربران آن بوده‌ایم.
SaaS مخفف Software as a Service (نرم افزار به عنوان یک سرویس) است و در مقابل Software as a [Physical] Product قرار می‌گیرد.
طی دهه‌های گذشته، با نرم افزار مانند یک محصول فیزیکی برخورد می‌شده است. شما نرم افزار را خریداری می‌کردید و برای تمام عمر، مالک آن می‌‌شدید. نرم افزار خریداری شده را روی کامپیوتر خود یا شبکه های کامپیوتری شرکت نصب می‌کردید و به سادگی آن را به‌کار می‌گرفتید.
شاید برای بعضی از نرم افزارها (مثلاً نرم افزار اتوماسیون فروش یا نرم افزار حسابداری) لازم می‌شد لایسنس چند کاربره خریداری کنید تا چند نفر هم‌زمان بتوانند از برنامه استفاده کنند.
اگر محصول را دانلود نمی‌کردید و بسته‌بندی فیزیکی آن را از فروشگاه‌ها می‌خریدید، حتی شباهت‌های بیشتری میان محصول نرم افزاری و سایر محصولات فیزیکی (مثلاً کتاب یا شیرینی و شکلات) مشاهده می‌شد (+)
بنابراین فایل اجرایی نرم‌افزار، راهنمای نرم‌افزار و زیرساخت سخت افزاری برای اجرای نرم افزار (دسکتاپ و بعداً لپ تاپ) در اختیار شما قرار داشت و بعد از خرید نرم افزار، رابطه‌ی شما با عرضه‌کننده قطع (یا محدود) می‌شد.
از دورانی که باید Microsoft Outlook را روی کامپیوتر خود نصب می‌کردید تا ایمیل‌ها و پیام‌ها را ارسال و دریافت کنید تا اکنون که gmail را روی مرورگر خود باز می‌کنید و ایمیل‌هایتان را چک می‌کنید؛
و از دورانی که فقط می‌شد Word و Excel را روی کامپیوتر نصب کرد تا الان که Google Docs و Office 365 تقریباً همان امکانات را به شکل آنلاین ارائه می‌کنند؛
و از دورانی که اطلاعات خود را روی فلش‌مموری جابه‌جا می‌کردید و روی هارد دیسک بک‌آپ می‌گرفتید تا امروز که دراپ باکس این کار را در قالب یک سرویس ذخیره سازی ابری انجام می‌دهد، یک تغییر مهم اتفاق افتاده است:
در شیوه‌ی جدید (SaaS) محصول نرم افزاری در قالب یک خدمت در اختیار شما قرار می‌گیرد.
پردازش‌ها و تحلیل‌ها و ذخیرهسازی و طبقه‌بندی، همگی در سِروِر‌های شرکت ارائه‌دهنده‌ی خدمت انجام می‌شود و شما صرفاً با یک مرورگر یا یک اپلیکیشن بسیار سبُک، به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنید.
علاوه بر مثال‌هایی که ذکر شد، الگوی SaaS امروزه در ارائه‌ی بسیاری از خدمات نرم افزاری از جمله موارد زیر به‌کار گرفته می‌شود:
- نرم افزارهای حسابداری مثل quickbooks
- نرم افزارهای مدیریت ارتباط با مشتری مثل salesforce.com
- نرم افزارهای همکاری و تبادل نظر در کار تیمی slack.com (البته ما در ایران تقریباً همه‌ی این کارها را با WhatsApp و Telegram انجام می‌دهیم)
- نرم افزارهای مدیریت محتوا مثل wordpress.com
- نرم افزارهای مدیریت پروژه مثل monday.com
- سرویس های ایمیل مارکتینگ مثل MailChimp و MailerLite
دو پایه‌ی اصلی در اجرا و پیاده سازی SaaS
وقتی از SaaS حرف می‌زنیم، حداقل باید به دو پایه‌ی اصلی آن توجه داشته باشیم:
- الگوی تقسیم «سهم پردازش و ذخیرهسازی» میان مشتری و ارائه‌دهنده‌ی خدمت
- الگوی عضویت و کسب درآمد
پایه‌ی اول SaaS این است که باید تقریباً تمام بار پردازش و محاسبات و ذخیرهسازی اطلاعات را از شانه‌ی شما (و کامپیوتر و موبایل‌تان) برداشته شود. شما عملاً با مرورگر خود (مثلاً Chrome یا Firefox) یا در بعضی موارد با یک اپلیکیشن بسیار ساده و سبک، روی سایت ارائه‌دهنده‌ی خدمت لاگین می‌کنید و پس از آن، مرورگر شما فقط نقش ارسال و دریافت دستورها و اطلاعات را دارد.
مثلاً وقتی وارد فضای google docs می‌شوید، عملاً پنجره‌ای به سِروِر گوگل به روی شما باز شده و روی کامپیوتر شما هیچ اتفاق جدی‌ای نمی‌افتد (مگر در حد تایپ کردن و انتقال دستورات شما به گوگل یا دریافت اطلاعات از سرور و نمایش آن به شما).
پایه‌ی دوم این است که شما باید به عضویت یک سرویس در بیایید و به عنوان حق اشتراک، هزینه پرداخت کنید
پس در الگوی SaaS دیگر لایسنس‌های مادام‌العمر (Perpetual License) معنا ندارند و شما نمی‌توانید با یک بار پرداخت قیمت نرم‌افزار، یک عمر مالک آن باشید و حق استفاده از آن را در اختیار بگیرید.
یکی از مزیت‌های مهم سرویس‌های SaaS برای ارائه‌دهندگان این است که دیگر نمی‌توان به سادگی آن‌ها را Crack یا Patch کرده و به رایگان، از یک نرم افزار گران‌قیمت استفاده کرد.
پس به طور کلی، SaaS با پرداخت حق عضویت (ماهانه یا سالانه) همراه است. البته استثناء‌هایی هم وجود دارند (مثل گوگل) که پلن‌های رایگان در نظر می‌گیرند و به شیوه‌های دیگر (از تبلیغ گرفته تا تحلیل دیتا) پول خود را در می‌آورند.
گاهی اوقات هم از مدل فریمیوم استفاده می‌شود. به این معنا که برخی خدمات پایه به صورت رایگان ارائه می‌شود و شما برای ارتقاء سرویس و استفاده از مجموعه‌ی کامل خدمات، باید حق اشتراک پرداخت کنید.
فرصت‌ها، مزیت‌ها و چالش‌های استفاده از SaaS (برای مشتری / کاربر)
استفاده از SaaS را می‌توان تا حد زیادی شبیه برونسپاری خدمات و فعالیت‌های IT دانست. به این معنا که شما تعدادی از فعالیت‌ها یا فرایندهای کاری خود را به شرکت دیگری برونسپاری می‌کنید و آن شرکت، به خاطر تخصص و نیز صرفه جویی در مقیاس می‌تواند آن فعالیت‌ها و فرایندها را با سرعت بهتر، کیفیت بالاتر، خدمت کمتر و هزینه‌ی مناسب‌تر انجام دهد.
بنابراین بیشتر مزایا و معایبی که برای برونسپاری قابل تصورند، در مورد استفاده از SaaS هم مصداق دارند.با این حال، در این‌جا به چند مورد از فرصت‌ها و مزایا و نیز چالش‌ها و تهدیدهای استفاده از SaaS اشاره می‌کنیم:
مزایای استفاده از SaaS
وابستگی به یک کامپیوتر خاص از بین می‌رود: اگر امروز لپ‌تاپ‌تان را کنار بگذارید و فردا یک لپ‌تاپ دیگر بردارید، فقط کافی است روی آن لاگین کنید تا تمام اطلاعات و داده‌های قبلی در دسترس‌تان قرار بگیرد. کسانی که از شکل سنتی نرم‌افزارها استفاده می‌کنند، بعد از هر جابجایی تا مدت‌ها با فرایند جابجایی اطلاعات و فایل‌ها و تنظیمات و نصب برنامه‌های جدید (که اصطلاحاً به آن Migration یا مهاجرت گفته می‌شود) درگیر هستند.
نیاز به یک پردازنده‌ی قوی از بین می‌رود: SaaS می‌تواند روی کامپیوترها، تبلت‌ها و موبایل‌هایی که پردازنده‌ی قوی و زیرساخت‌های قدرتمند ندارند استفاده شود. چون بخش عمده‌ی پردازش‌ها در سمتِ سِروِر انجام می‌شود (Server-side Processing). شاید برای یک یا دو کاربر، چنین مزیتی چندان مهم نباشد، اما اگر شرکتی بخواهد برای تیم بزرگی از کارشناسان و کارمندانش زیرساخت نرم‌افزاری فراهم کند، این مسئله به یک مزیت اقتصادی جدی تبدیل می‌شود.
شما اصلاً درگیر آپدیت و به‌روزرسانی نمی‌شوید: این روزها با رواج موبایل‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های موبایل، حتی کاربران آماتور هم با دردسرهای آپدیت‌کردن و به‌روزرسانی آشنا هستند و می‌دانند که کاربران یک سیستم نرم‌افزاری، باید دائماً درگیر به‌روزرسانی هم باشند و مراقب باشند که از فرایند آپدیت دائمی نرم‌افزارها عقب نمانند. اما وقتی از SaaS استفاده می‌کنید، آپدیت‌ها در سمتِ ارائه‌دهنده انجام می‌شود و شما به عنوان کاربر، هیچ دغدغه‌ای در این زمینه ندارید.
چالش‌ها، ضعف‌ها و نگرانی‌های استفاده از SaaS
مسئله‌ی اعتماد و امنیت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های SaaS، مسئله‌ی اعتماد به ارائه‌دهنده‌ی سرویس و اطمینان از امنیت اطلاعات است. شاید بتوان گفت این یکی از مسائلی است که توسعه‌ی SaaS را در کشور ما کمی کُند کرده است. شما کلیدی‌ترین اطلاعات شرکت را که شاید در اختیار مدیران میانی هم نیست، در اختیار یک شرکت دیگر قرار می‌دهید و باید امیدوار باشید که هرگز از این اطلاعات سوء‌استفاده نمی‌شود. قطعاً دستیابی به چنین سطحی از اعتماد، ساده نیست.
سفارشی‌سازی محدود: برای شرکت‌های بزرگ، آلترناتیو SaaS این است که به سراغ شرکت‌های نرم‌افزاری بروند و از آن‌ها بخواهند که یک بسته‌ی نرم‌افزاری اختصاصی برای آن‌ها طراحی کرده یا یکی از راهکارهای نرم‌افزاری موجودشان را سفارشی‌سازی کنند. اما وقتی از SaaS استفاده می‌کنید، پذیرفته‌اید که یک زیرساخت یکسان – با اندک امکانات سفارشی – در اختیار ده‌ها و صدها و بلکه میلیون‌ها مشتری مثل شما قرار بگیرد. به همین علت، این شما هستید که باید خودتان را با ساختار و ویژگی‌های نرم‌افزار تطبیق دهید و نه بالعکس. البته این مسئله برای مشتریان بزرگ مطرح است. کاربران انفرادی در هر دو حالت، از قدرت چانه‌زنی چندانی برخوردار نیستند.
یکپارچه‌سازی می‌تواند یک چالش جدی باشد: معمولاً کسانی که خدمات خود را در چارچوب SaaS ارائه می‌دهند، روش‌هایی برای Import/Export/Sync کردن اطلاعات در نظر می‌گیرند و سرویس‌هایی برای همگام‌سازی طراحی می‌کنند. اما به هر حال هر یک از تأمین‌کنندگان، استانداردها و چارچوب‌های خود را دارند و ممکن است زیرساخت‌های لازم برای یکپارچه‌سازی در نظر گرفته نشود. بنابراین اگر مثلاً نرم افزار مدیریت منابع انسانی خود را به شکل SaaS استفاده کنید و نرم افزار حسابداری شما به شکل محصول کاملاً مستقل (Software as a Product) باشد، ممکن است نتوانید آن‌ها را به سادگی به یکدیگر متصل کنید.
وقتی اتصال اینترنت ندارید، هیچ چیز ندارید: البته امروزه همه‌ی ما از طریق کانال‌های متعدد به اینترنت وصل هستیم و هر کدام از آن‌ها قطع شوند، ابزار دیگری برای اتصال وجود دارد. اما به هر حال، در حد یک عامل ریسک باید به این نکته توجه داشته باشیم که دسترسی نداشتن به اینترنت (چه از سوی شما و چه قطع شدن دسترسی شرکت ارائه‌دهنده‌ی خدمات) به این معناست که شما دیگر به سرویس دسترسی ندارید و عملاً نمی‌توانید از اطلاعات خودتان استفاده کنید.
جابجایی میان ارائه‌دهندگان ساده نیست: بعضی از شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ی SaaS، خواسته یا ناخواسته سرویس‌های خود را به شکلی طراحی کرده‌اند که جابجایی از یک سرویس به سرویس دیگر، چندان ساده نیست. بنابراین اگر پس از مدتی به نتیجه برسید که دیگر نمی‌خواهید با یک ارائه‌دهنده کار کنید، ممکن است نتوانید به سرعت و سادگی به سراغ تأمین‌کننده‌ی دیگری بروید. خصوصاً این‌که این بار اطلاعات و داده‌های شما در اختیار طرف مقابل است و قدرت چانه‌زنی کمتری هم خواهید داشت.
« بازگشت به واژه نامه