نکات مهم در طراحی مبلمان شهری

شهر یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگانی به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد. هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی خلاق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند. چنین محیطی با گوناگونی بسیار، آزادی انتخاب به افراد می دهد و زمینه خلاقیت را فراهم می آورد، فضای شهر حداکثر ارتباط را با مردم و زیست گاه پیرامونشان برقرار می سازد و تنها یک وسیله برای در اختیار گذاردن تمام این ها در دست دارد: امکانات مناسب شهری.

در فضای میان ساختمان ها و بناها، عناصر مکملی نیاز است تا زندگی شهری را سامان بخشد، تجهیزاتی که همچون اثاث یک خانه، امکان زندگی را در فضای محصور میان سنگ و بتن و شیشه فراهم آورد. این اجزاء، جریان حرکت، سکون، تفریح و اضطراب را در شهر تنظیم می کنند و به آن روح می بخشند. اثاثه، تجهیزات یا مبلمان شهری، خیابانی یا فضای باز اصطلاحات رایج این تسهیلات و امکانات هستند. این تسهیلات در انگلستان بیشتر به «مبلمان خیابانی» و در امریکا به «مبلمان همگانی» با «مبلمان فضای باز» معروف هستند. «اثاثه، جمع اثاث به معنای وسایل و لوازم زندگی است. تجهیزات، جمع تجهیز، در مفهوم آراستن و بسیج کردن و بیشتر به وسایل و ساز و برگ نظامی اطلاق می شود. مبلمان واژه فرانسوی به معنای مجموعه اثاثه و دکوراسیون یک محل است.»

رایج ترین ترکیب فوق «مبلمان شهری» است که می تواند دربردارنده مفاهیم ضمنی نیز باشد. دامنه مفهومی و کاربردی این واژه بسیار گسترده است. مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاه ها، نمادها، خرده بناها، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطلاح معروف شده اند.

امروزه مشکل اصلی تهران بزرگ در دو بعد حرکت شهری (سواره و پیاده) و مشکلات ادراک و رفتار در منظر شهری قابل بررسی است. بنابراین وظیفه و مسئولیت خطیری برای برنامه ریزی، ساماندهی، آرام سازی و بهسازی فضا و تجهیزات شهری بر دوش مسئولین، مدیران، طراحان و هنرمندان ایرانی می باشد.

مبلمان شهری یکپارچه:
ابداع خانواده ای قابل توسعه از مبلمان شهری که اتصالات مشابه و پایه نگه دارنده مشترک داشته باشد، هدف سیستم های مبلمان یکپارچه است.

– ویژگی های چنین سیستمی ضمن ایجاد هماهنگی در اجزای شهر موجب کاهش مصرف مواد، تقلیل هزینه های ساخت و کاهش ابعاد می شود.
– تعریف پایه یا ستونی واحد که مورد استفاده روشنایی و اسامی خیابان، علایم و زباله دان و غیره باشد می تواند از تکثیر جزئیات اضافی بسیاری در خیابان بکاهد. در حالی که هم اکنون هر سازمانی برای خود پایه ای تعبیه می کند و فقط از قسمت محدودی از آن بهره می جوید ضمن آنکه اتصالات نگه دارنده خاص خود و ده ها ماده و رنگ ناهمگون دیگر را نیز به آن اضافه می کند.
– یکپارچه سازی و اشتراک مداری در چنین مواردی نه تنها موجب هماهنگی بصری می شود بلکه به هویت منطقه ای و شهری هم کمک می کند.

نکته ظریف در این میان وجه تمایز سیستم های یکپارچه با سیستم های چند منظوره است؛ در یک سیستم چند منظوره، محصول از ابتدا به این قصد طراحی می شود و احتمال دگرگونی در سیما و پیکره آن زیاد است، اما در مبلمان یکپارچه لزوماً چنین هدفی دنبال نمی شود. بلکه اجزاء و عناصر مورد نظر در صورت تطابق و حفظ پیوستگی ظاهری با عنصر ثابتی یکپارچه می شوند.

توجه به هویت مکان:
با رشد شهرها و حومه ها، گرایشی افراطی در یک شکل کردن چهره شهری به وجود آمده است. به گونه ای که اغلب تفاوت کمی در روحیه مبلمان نقاط مختلف شهر یا حتی گاهی میان چند کشور دیده می شود. حال آن که هنوز هم جذاب ترین و به یاد ماندنی ترین محله ها آنهایی هستند که با شکل و شمایل ویژه و مختص به خود در خاطره ها جای می گیرند و شاید از همین روست که در کوشش های جدید برای نوسازی و ساماندهی شهرها به این خصوصیات توجه بسیار می شود.

از دیدگاه طراحان، انتخاب و طراحی مناسب مبلمان شهری، حفظ هویت مکان و نمود بیشتر آن را ممکن می سازد. این برخورد در احیای مناطق تاریخی و سنتی بسیار موثر است. اگر دخالت در شهر به تزیینات سطحی محدود نشود، باید میان بافت اجتماعی و فضای شهر توازنی ایجاد کرد. آن گاه که بافت اجتماعی مکانی تثبیت شده و در میان ساکنانش مفهوم شهر نشینی، ریشه ای عمیق دواند، می توان به ساختارهایی مکمل در سیما و منظر آن پرداخت و شرایط را برای حفظ محیط و رفاه اهالی مهیا کرد.

به اتکای همین بافت اجتماعی تثبیت شده و ریشه دار می توان در مدت زمانی کافی و با روشی پویا، خیابان های محله و شهر را به گونه ای مجهز کرد که بازتاب فرهنگ آن باشد.

نوشته: رضا لاهیجی، کارشناس ارشد طراحی صنعتی از دانشگاه تهران