👁️‍🗨️ طراحی برای تاریکی: معماریِ قابل لمس برای نابینایی

آیا یک دیوار صاف و سفید، وقتی دیده نشه، هنوز “معماری” حساب می‌شه؟ یا زیبایی، کاربرد و معنا باید از راه‌های دیگه منتقل بشه؟

وقتی چشم‌ها بسته‌ان، فضا با تمام حس‌هاش باید حرف بزنه. معماری برای افراد نابینا، صرفاً طراحی دسترسی نیست؛ بلکه خلق فضاییه که با صدا، بافت، بو، دما و ریتم فضا قابل درک باشه. یه جور طراحی برای «هوشیاری فضایی»، نه فقط دیداری.

🧠طراحی برای ادراک چندحسی: از خواندن فضا با دست، تا حافظه فضایی‌ای که تو تاریکی هم راهو نشون می‌ده.

👂 صدا: پژواک، سکوت، یا صداهای راهنما؟
🖐️ بافت: دیوارهای زبر یا کف‌پوش‌ با بافت‌های متفاوت برای جهت‌دهی؟
👃 بو: باغچه‌ای معطر، یا بوی چوب نم‌خورده راهروها؟
🌡️ دما و نور: تغییرات قابل لمس در دمای نور یا هوا برای هدایت درونی

طراحی فقط شامل دیدن نیست؛ شامل یافتن، حس‌کردن، جهت‌گیری و تجربه است. برای افراد نابینا یا کم‌بینا، معماری باید:

• قابل لمس باشه
• قابل شنیدن باشه
• قابل حرکت و جهت‌گیری باشه
• امن باشه
• سرشار از نشانه‌های حسی باشه

🧠 اصول طراحی معماری لمسی

بشر همواره سعی در تطبيق خود، با محيطی دارد كه از آن بی اطلاع است چنانچه اگر بتواند محيط و فضای اطراف خود را بشناسد ، به لحاظ احساسی و روحی صحيح تر زندگی میکند .

دريافت ما از محيط تابع مراحل خاصی است كه با دريافت اندام های حسی از محيط شروع می شود و به ادراک خاتمه می يابد .فرد نا بینا که یکی از اقسام حواس پنجگانه دور از درکش است برای جبران آن از حواس دیگر برای درک بهتر بهره میجوید و با بررسی بیشتر فضا میتوان اهمیت هر بخش را به وضوح فهمید . برای مثال سطح سقف برای نا بینا غیر قابل دسترس است و همین امر سبب میشود اهمیت چندانی نداشته باشد.

سطوح عمودی ديوار در تعريف و بستن فضا از نظر بصری فعال ترين سطوح هستند . در محدوده ی ادراكی نابينا به عنوان مرز جداكننده فضاها وعملكردها تلقی می شود و می توان از آنها به عنوان معرف مكان، مسير و جهت، بهره برد و از آنجا كه در افراد بينا نيز ديوار ، مرزی برای درک فضا است و اساسا محور كار معماری معمولا ديوار است، ارزش عملی ديوار در درک فضا بيشتر مشهود می شود و فقدان بينايی نابينا ، بايستی ديوار را با ابزار دريافت او از ديوار تجهيز كرد .

در بحث طراحی برای نابينا سطح كف از آن رو اهميت می يابد كه عمده درک نابينا از مسير و مكان يابی وی می تواند از راه شناسايی نشانه های روی كف مسير تحقق يابد . لذا نوع پوشش مسير، زاويه و حالت تماس، اختلاف سطوح و ساير حالات لمس قابل دريافت از آن بايستی طبق يک نظم پيشبينی شده و هدفمند باشد .

نابينايان تأكيد بر درک فضا به كمک حركت در آن و درک فاصله های زمانی و مكانی نه به وسيله درک محدودة خطی آنها دارند و آنان همچنين تأكيد بر تأثير تفاوت جنس هوا (بو، دما، رطوبت و …) و نوع صداهای محيط و بازگشت صدا در درک حجم داخل ساختمان ها و نيز تأثير جريان هوا برای حركتشان در فضا، بدون برخورد با اطراف و بدون كمک عصا و دارند .

به علت استفاده نابينا از ديوار به عنوان پارامتر كمكی در درک موقعيت مكانی، “كنجها در حكم تمام شدن يک مسير، يک موقعيت و يا يک امتداد هستند .

🛠️ تمهیدات معماری برای نابینایی

برای فرد نابينا حركت در مسيری كه اطلاعات هر مرحله آن با مرحله ديگر متفاوت است، بسيار دشوار و سرعت او بسيار كند است. از اين رو در طراحي معماری و شهرسازی ، خلق يک اثر يكدست و آسان برای نابينا اهمیت فوق العاده می يابد . و بايد درکفسازی فضاها يک شيب قابل درک ايجاد نمود تا نابينا بتواند به كمک درک جهت شيب، مسير و جهت های لازم را بشناسد.

نسبتهای مختلف مصالح چه از نظر ابعاد و زبری بافت و چه از نظر خواص الاستيک و انعطافپذيری، برای ادراک نابينا از مكان با ارزش است و در صورتی كه قرار دهی آنها مطابق يک نظم و يک هدف باشد، در درک مكانی نابينا از طريق حس لامسه بسيار مفيد است

💡 ایده‌های پیشرو در طراحی برای نابینایان:

جمع‌بندی

بدون شک فضاهای شهری باعث دوری گزیدن نابینایان و کم بینا ها از فضای جامعه میشود چرا که وجود نا همواری های متعدد و پله های کوچک و بزرگ و صحیح نبودن نوار حرکتی نا بینایان در پیاده راه ها و بعضا نا مناسب بود کفسازی مسیر ها و وجود چاله ها خطرات بسیاری برای نابینایان به ارمغان می آورد و به دنبالش سبب گوشه گیری و دوری گزیدن آنان از جامعه میشود.

شايد مناسبسازی فضای شهری برای نابينايان و يا كليه معلولين در قالب طرحهای كوتاه مدت ، ميسر نباشد و نيازمند زمان طولانی باشد، اما حداقل كاری كه برای معلولين و از همين دست نابينايان می توان انجام داد، يک طراحی استوار بر مبنای علمی و كاربردی است كه دارای تشخيص و درمان صحيحی از زيست نابينا در فضا باشد

معماری برای نابینایان یعنی:
«طراحی‌ای که به جای دیدن، باید حس بشه،
و به جای چشم، با خاطره فضایی و لمس راه بره.»

این سبک طراحی، فقط برای نابینایان نیست؛ برای همه‌مونه وقتی نور می‌ره یا ذهن خسته‌ست؛ معماری قابل لمس، یه جور شفای حسیه.