حاشیه‌نویسی واژه:هم‌حسی

به انگلیسی: synesthesia

به فارسی: سینستزی ، حس‌ترکیبی، حس‌آمیزی یا هم‌حسی

به یونانی:   هم‌حسی یا سینستزی  یک کلمه ی یونانی ست : واژهٔ synesthesia از ریشهٔ یونانی syn به معنای «باهم دیگر» و aisthēsis به معنای «حس کردن» می‌آید.

توضیح علمی: هم‌حسی فرایندی عصب‌شناختی است که در آن، تحریک یک مسیر حسی یا شناختی به تجربه‌ای خودبه‌خود و بی‌اختیار در یک مسیر حسی یا شناختیِ دیگر می‌انجامد.  هم‌حسی درواقع به نوعی ترکیب حواس است، به این صورت که مثلاً فرد با شنیدن یک کلمه، مزه‌ای در دهان خود حس می‌کند.

اولین گزارش ثبت شده از این پدیده برای سال ۱۶۹۰ است که جان لاک فیلسوف و پرفسور دانشگاه آکسفورد گزارش داد که یک مرد نابینا هنگام شنیدن صدای ترومپت رنگ قرمزی در جلوی چشمانش تجربه می‌کند.البته معلوم نیست که این گزارش به هم‌حسی اشاره دارد یا به صورت استعاری این گزارش را ثبت کرده است.اولین گزارش پزشکی مربوط به پزشک آلمانی Georg Tobias Ludwig Sachs در سال ۱۸۱۲ است.

سینستزیا (Synesthesia): وقتی حس‌ها با هم رقص می‌کنند

ریشه‌شناسی و تعریف
واژه Synesthesia از ترکیب دو بخش یونانی syn (با هم) و aisthesis (حس یا ادراک) ساخته شده است. در فارسی، به آن “هم‌حسی” یا “هم‌آوایی حسی” می‌گویند. این پدیده به حالتی اشاره دارد که در آن تحریک یک حس (مثل شنوایی) به‌طور خودکار حسی دیگر (مثل بینایی) را نیز فعال می‌کند. مثلاً کسی که صداها را “رنگی” می‌بیند یا مزه‌ها را “شکل‌دار” احساس می‌کند.

مترادف‌ها و متضادها

• مترادف‌ها: Perceptual Cross-Wiring (درهم‌تنیدگی ادراکی)، Multi-Sensory Perception (ادراک چندحسی)
• متضادها: Standard Sensory Perception (ادراک حسی معمول)، Isolated Sensory Experience (تجربه حسی جداگانه)

سینستزیا: هنر، علم و طراحی

1. در هنر: بسیاری از هنرمندان، از جمله کاندینسکی و نابغه‌هایی مثل اسکریابین، از سینستزیا برای خلق آثار فوق‌العاده بهره برده‌اند. مثلاً کاندینسکی رنگ‌ها را به نت‌های موسیقی ارتباط می‌داد.
2. در طراحی: ترکیب حس‌های مختلف در تجربه کاربری (مثل ترکیب صدای خاص با جلوه بصری در طراحی رابط کاربری یا برندینگ) می‌تواند تجربه‌ای متمایز برای کاربران ایجاد کند.
3. در علم: دانشمندان سینستزیا را به‌عنوان نوعی قابلیت ذهنی خاص می‌شناسند که در حدود 2 تا 4 درصد افراد جامعه رخ می‌دهد.

انواع هم‌حسی/سینستزیا

به‌طور کلی دو نوع هم‌حسی داریم:

• هم‌حسی انعکاسی (projective): افراد رنگ‌ها، اشکال یا فرم‌ها را واقعاً می‌بینند.
• هم‌حسی انجمنی (associative): افراد اتصال بین محرک و حسی که ایجاد می‌کند را به‌طور قوی حس می‌کنند.

اما برای درک بهتر میتوان هم‌حسی هارا به انواع دیگیری تقسیم کرد:

• شنوایی-بینایی: دیدن رنگ‌ها هنگام شنیدن صداها.
• چشایی-لمسی: حس کردن بافت‌های خاص هنگام چشیدن مزه‌ها.
• گرافیم-رنگی: دیدن حروف یا اعداد به رنگ‌های خاص.
• موسیقی-شکل: دیدن اشکال هندسی هنگام شنیدن موسیقی.

بیشتر بخوانید: مثال‌های بیشتر از انواع هم‌حسی

حرف-رنگ

افراد دارای هم حسی حرف-رنگ (grapheme-color) با دیدن حروف یا اعداد، رنگ مشخصی را هم‌زمان مشاهده می‌کنند. با وجود اینکه افراد متفاوت معمولاً رنگ‌های متفاوتی گزارش می‌کنند، اما شباهت‌هایی در رنگ‌های دیده شده از حروف وجود دارد (برای مثال، حرف A معمولاً قرمز است) این نوع از هم حسی، بیشتر از انواع دیگر دیده شده است.

کرومستیزیا

این افراد با شنیدن هر نوع صدا رنگ متفاوتی و در برخی موارد شکل یا حرکاتی می‌بینند به همین دلیل احتمالاً pitch perfect دارند و در زمینهٔ موسیقی استعداد زیادی دارند.

هم حسی دنبالهٔ فضایی

این نوع هم حسی (spatial sequence) به این صورت است که فرد دنباله‌های عددی را به صورت نقطه‌هایی در فضا می‌بیند. این گونه افراد معمولاً حافظهٔ خیلی خوبی دارند.

فرم عددی

وقتی فرد به اعدادی فکر می‌کند، نقشه‌ای از اعداد برایش ظاهر می‌شود.

هم حسی شنوایی-لامسه ای

افراد دارای این نوع هم حسی، زمانی که صدایی می‌شنوند، حسی در بخشی از بدنشان تحریک می‌شود؛ مثلاً با شنیدن یک کلمهٔ خاص، حس می‌کنند یک بخش خاص از بدنشان انگار لمس می‌شود.

تجسم زبانی ترتیبی

یا ordinal linguistic personification به این صورت است که دنباله‌های مرتب مانند اعداد مرتب یا روزهای هفته مانند یک شخصیت خاص با جنسیت و ویژگی‌های خاص نمود پیدا می‌کند؛ مثلاً عدد ۲ می‌تواند مانند یک پسربچهٔ حساس باشد یا حرف G مانند مادری که سرش شلوغ است و چهرهٔ مهربانی دارد، به نظر برسد. این نوع از هم حسی توسط Julia Simmer و همکارانش OLP خوانده می‌شود. این نوع معمولاً همراه دیگر انواع هم حسی مثل حرف-رنگ پدید می‌آید.

آینه‌ای-لامسه‌ای

این‌گونه افراد، حسی را که فرد دیگری دارد، حس می‌کنند؛ مثلاً با ممکن است فرد دیگری به پشت فرد دیگری بزند و این شخص حس کند که کسی به پشتش می‌زند. ممکن است به نورون‌های آینه ای که در نواحی موتوری مغز قرار دارند مربوط باشند که حس همدردی به آن برمیگردد. به همین دلیل این افراد حس همدردی بیشتری نسبت به بقیه دارند.

حرفی-ذائقه ای

نوع خیلی نادری از هم حسی است که وقتی فرد کلمه ای را می‌شنود یا می‌خواند، مزه ای در دهان خود حس می‌کند.

کینستتیک

زمانی است که فرد دارای ترکیبی از انواع مختلف هم حسی است. این نوع هم حسی به ندرت دیده شده است.

انواع دیگر

حداقل ۸۰ نوع شکل برای هم حسی وجود دارد که به دلیل کمتر دیده شدن، به اندازهٔ کافی به آن‌ها پرداخته نشده است.

مزایا و چالش‌های سینستزیا

• مزایا:
  • خلاقیت بالا: ارتباط غیرمعمول میان حس‌ها، خلاقیت را تقویت می‌کند.
  • حافظه قوی‌تر: افراد سینستزیک معمولاً ارتباطات حسی‌شان را به یاد می‌آورند و این به حافظه آن‌ها کمک می‌کند.
  • دیدگاه متمایز: نگاه منحصربه‌فرد به دنیا و حس‌ها.
• چالش‌ها:
  • احساس خستگی ذهنی: دریافت چندین حس همزمان می‌تواند خسته‌کننده باشد.
  • تفاوت درک: ممکن است دیگران این حالت را به‌درستی درک نکنند.
  • اشباع حسی: حجم بالای تحریکات حسی گاهی منجر به سردرگمی می‌شود.

کاربردهای حرفه‌ای در طراحی و خلاقیت

جمع‌بندی: سینستزیا، پلی میان حواس

سینستزیا نه‌فقط یک پدیده ذهنی خاص، بلکه دریچه‌ای به خلاقیت، هنر و نوآوری است. طراحان با الهام از این پدیده می‌توانند تجربه‌هایی خلق کنند که از مرزهای حس‌ها فراتر رفته و به عمق احساسات کاربر نفوذ کنند.

✨ در دیزاین کلاب یاد بگیر چطور با ترکیب حواس مختلف، محصولات و تجربه‌هایی متمایز بسازی. دنیای حسی تو، به‌مراتب گسترده‌تر از آن چیزی است که فکرش را می‌کنی!