طراحی دسترس‌پذیر: نگرشی برای توسعه یا خیرخواهی؟ | Accessibility
طراحی دسترس‌پذیر (Accessibility) به فرایند طراحی و توسعه محصولات، خدمات یا تجربیات گفته می‌شود که به همه افراد، با هر نوع توانایی یا محدودیتی، اجازه دسترسی و استفاده راحت از آن‌ها را می‌دهد. این به معنای در نظر گرفتن نیازهای افراد با مشکلات بینایی، شنوایی، حرکتی، شناختی و حتی شرایط خاص مانند افراد مسن یا افرادی با اختلالات یادگیری است. در ادامه با اهمیت و اصول طراحی دسترس پذیر در محصولات دیجیتال و فیزیکال آشنا خواهیم شد.
تفاوت کاربردپذیری و دسترسی‌پذیری در USD
اگر شما یک طراح عناصر سمت کاربر هستید، باید بسیار بیشتر در مورد دسترسی‌پذیری بدانید. قابلیت استفاده و قابلیت دسترسی یا دسترسی‌پذیری مفاهیمی مرتبط اما متفاوت‌اند؛ با این حال هر دو مفهوم نقش اساسی در بهبود تجربه کاربری دارند و اگر می‌خواهید طراحی شما فراگیر باشد، باید به هر دو تعریف دقت کنید. همانطور که کاربردپذیری بخشی از UX خوب است، دسترسی‌پذیری هم بخشی از کاربردپذیری خوب است. دسترسی‌پذیری، در واقع توسعه قابلیت استفاده از محصول با در نظر گرفتن کاربرانی است که توانایی‌های فیزیکی یا شناختی (ذهنی) مشابه کاربران «متوسط و معمول» را ندارند. در دسترسی‌پذیری باید تمام افراد جامعه را با تمام محدودیت‌هایی که دارند در نظر بگیرید و محصول خود را به نوعی طراحی کنید که برای همه قابل استفاده باشد.
اهمیت طراحی دسترس‌پذیر
- شمولیت اجتماعی و برابری: طراحی دسترس‌پذیر باعث می‌شود که همه افراد، از جمله کسانی که دارای محدودیت‌های فیزیکی یا ذهنی هستند، بتوانند از خدمات و محصولات استفاده کنند. این شامل افراد با ناتوانی‌های جسمی، مشکلات بینایی یا شنوایی، و حتی کسانی می‌شود که ممکن است توانایی‌های شناختی کمتری داشته باشند.
- افزایش دسترسی به بازار بزرگتر: اگر طراحی محصول یا سرویس شما دسترس‌پذیر باشد، می‌توانید مخاطبان و کاربران بیشتری را جذب کنید. بر اساس آمارها، افراد با ناتوانی‌ها حدود ۱۵-۲۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، بنابراین طراحی دسترس‌پذیر باعث می‌شود که بخش بزرگی از این گروه بتوانند از محصولات شما استفاده کنند.
- ارتقاء تجربه کاربری: طراحی دسترس‌پذیر علاوه بر اینکه برای افراد با ناتوانی ضروری است، برای همه کاربران تجربه بهتری ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، قابلیت‌های افزایش کنتراست، تغییر اندازه متن، یا استفاده از دستورالعمل‌های صوتی می‌تواند تجربه کاربری بهتری را حتی برای کاربران بدون ناتوانی فراهم کند.
- رعایت قوانین و استانداردها: بسیاری از کشورها و نهادهای بین‌المللی، قوانین خاصی را برای اطمینان از دسترس‌پذیری دیجیتال وضع کرده‌اند. مثلاً استانداردهای WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) از سوی W3C معرفی شده‌اند که به طراحان و توسعه‌دهندگان کمک می‌کنند تا محصولات را برای افراد با ناتوانی بهینه کنند.
اصول طراحی دسترس‌پذیر در محصولات دیجیتال
- دید و وضوح: استفاده از رنگ‌های با کنتراست بالا برای افراد با مشکلات بینایی یا رنگ‌دیس‌کروماسی (مشکل در تشخیص رنگ‌ها) اهمیت دارد. علاوه بر این، امکان تغییر اندازه متن باید وجود داشته باشد.
- قابلیت استفاده با صفحه‌کلید: طراحی باید به گونه‌ای باشد که کاربران بتوانند از طریق صفحه‌کلید (بدون نیاز به ماوس) به راحتی سایت یا اپلیکیشن را پیمایش کنند.
- پشتیبانی از متن جایگزین: برای تصاویر و ویدیوها باید توضیحات متنی (alt text) یا زیرنویس (برای ویدیوها) در نظر گرفته شود تا افراد با مشکلات بینایی یا شنوایی نیز بتوانند محتوا را درک کنند.
- حفظ ساختار منطقی و روان: صفحات وب باید ساختار منطقی داشته باشند، مثلاً استفاده از تگ‌های HTML به طور صحیح برای هدرها، پاراگراف‌ها و فهرست‌ها. این به کمک استفاده‌کنندگان از ابزارهای کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها (screen readers) می‌آید.
- پشتیبانی از زبان ساده: استفاده از زبان ساده و شفاف در محتوا برای افرادی که ممکن است با مشکلات شناختی مواجه باشند، ضروری است.
- زمان و تعامل: افراد با مشکلات حرکتی یا شنوایی ممکن است نیاز به زمان بیشتری برای تعامل با یک رابط کاربری داشته باشند، بنابراین زمان‌های محدود برای تکمیل اقدامات (مانند فرم‌ها یا تایید خرید) باید قابل تنظیم باشد.
نکات بیشتر برای طرحی رابط کاربری دسترس پذیر:
1. دکمه‌ها و کنترل‌ها:
- دکمه‌های بزرگ و قابل لمس: دکمه‌ها باید به اندازه کافی بزرگ باشند که افراد با محدودیت‌های حرکتی یا کسانی که از دست‌های ضعیف‌تر یا ابزار کمکی استفاده می‌کنند، به راحتی بتوانند آن‌ها را فشار دهند. این ویژگی برای محصولات فیزیکی مانند دکمه‌های موجود در دستگاه‌های الکترونیکی، کنترل‌ها یا درب‌های اتوماتیک نیز ضروری است.
- کنترل‌های چندمنظوره: برای کاربران مختلف، از جمله افرادی که ممکن است قادر به استفاده از دست‌ها نباشند، ممکن است نیاز به کنترل‌های صوتی یا حرکتی باشد. مانند دکمه‌های لمسی که قابلیت‌های اضافی مانند صدای بازخورد یا لرزش را دارند.
2. ورودی‌های متنی و فرم‌ها:
- فونت‌های قابل خواندن و قابل تغییر: برای کاربران با مشکلات بینایی یا کسانی که دچار ضعف در دید هستند، انتخاب فونت‌های خوانا و بزرگ به همراه امکان تغییر اندازه متن ضروری است. همچنین، استفاده از رنگ‌های با کنتراست بالا می‌تواند کمک کند تا متن بهتر دیده شود.
- میدان‌های ورودی واضح: در فرم‌ها، میدان‌های ورودی (مثل فیلدهای نام، ایمیل، یا آدرس) باید دارای برچسب‌های واضح و ساده باشند که به راحتی قابل درک و پر کردن باشند.
- پیغام‌های خطا قابل درک: پیغام‌های خطا باید ساده، شفاف و دقیق باشند تا کاربر متوجه شود که چه باید بکند. به طور مثال، به جای “لطفاً دوباره تلاش کنید”، می‌توانید بگویید “لطفاً ایمیل خود را دوباره وارد کنید”.
3. راهنماهای بصری و تعاملی:
- نمادها و تصاویر ساده: استفاده از نمادهای ساده و قابل فهم به خصوص برای افراد با مشکلات شناختی بسیار مهم است. این نمادها باید معنی واضحی داشته باشند و از پیچیدگی زیاد پرهیز شود.
- بازخورد فوری: هرگونه عملیاتی که کاربر انجام می‌دهد (مانند فشردن دکمه یا ارسال فرم) باید با یک بازخورد بصری یا صوتی فوری همراه باشد تا کاربر متوجه شود که عمل او با موفقیت انجام شده است.
- علائم و راهنماهای لمسی: برای افراد با مشکلات بینایی، علائم لمسی مانند برجستگی‌ها یا دکمه‌های برجسته می‌تواند مفید باشد تا آن‌ها به راحتی محصول یا دکمه‌ها را تشخیص دهند.
4. دسترس‌پذیری با صفحه‌خوان‌ها و ابزار کمکی:
- تگ‌های درست و صحیح: در طراحی دیجیتال، استفاده از تگ‌های درست برای اجزای مختلف صفحه (مانند تگ‌های alt برای تصاویر یا دکمه‌ها) کمک می‌کند تا افراد نابینا یا کم‌بینایان که از صفحه‌خوان‌ها استفاده می‌کنند، بتوانند از محصول استفاده کنند.
- طراحی برای ابزار کمکی: در محصولات فیزیکی مانند دستگاه‌های خودپرداز (ATM) یا کیوسک‌های عمومی، استفاده از ورودی‌های صوتی و صفحه‌خوان‌های صوتی برای دسترسی بهتر افراد کم‌توان یا نابینا ضروری است.
5. اندازه و فاصله:
- فضای کافی بین عناصر: در طراحی محصولاتی که تعاملات فیزیکی دارند (مانند کیوسک‌ها یا دستگاه‌های کنترلی)، فاصله کافی بین دکمه‌ها و بخش‌های مختلف محصول باید رعایت شود تا افراد با محدودیت‌های حرکتی یا کسانی که از ابزار کمکی استفاده می‌کنند، بتوانند به راحتی به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.
- اندازه مناسب برای کنترل‌ها و نمایشگرها: برای دستگاه‌هایی که کاربران باید به آن‌ها نگاه کنند (مثل تلویزیون‌ها، دستگاه‌های هوشمند، یا کیوسک‌ها)، نمایشگرها باید اندازه‌ای مناسب و با کنتراست بالا داشته باشند تا کاربران با مشکلات بینایی بتوانند به راحتی آن‌ها را مشاهده کنند.
6. دکمه‌های بازخوردی (Feedback buttons):
- بازخورد لمسی یا صوتی: دکمه‌ها و کنترل‌ها باید بازخورد مشخصی (لمسی یا صوتی) داشته باشند تا کاربران از انجام صحیح عملیات مطمئن شوند. به طور مثال، یک دکمه روی تلفن همراه که لرزش می‌کند وقتی آن را لمس می‌کنید، یا دستگاهی که با صدا یا نور بازخورد می‌دهد.
7. سازگاری با ورودی‌های مختلف:
- قابلیت تنظیم برای ابزارهای کمکی: در طراحی محصولات دیجیتال و فیزیکی، باید اطمینان حاصل کنید که دستگاه شما با انواع ابزارهای کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها، دستورات صوتی، موس‌های ویژه و حتی کیبوردهای ساده‌تر یا سفارشی کار کند. به عنوان مثال، دستگاهی که دارای دکمه‌های لمسی است، باید سازگاری لازم برای استفاده از ابزارهای کمکی داشته باشد.
8. طراحی متناسب با سنین مختلف:
- طراحی ارگونومیک برای تمام سنین: برای طراحی محصولات فیزیکی، باید به سنین مختلف توجه شود. به عنوان مثال، برای کودکان و سالمندان باید از طراحی‌هایی استفاده شود که بتوانند به راحتی از محصول استفاده کنند، مثل دکمه‌های بزرگتر، کنترل‌های ساده‌تر و رنگ‌های جذاب.
نتیجه‌گیری
در طراحی عناصر سمت کاربر (UI) برای محصولات فیزیکی، دسترس‌پذیری باید در تمام جوانب در نظر گرفته شود. این شامل طراحی دکمه‌ها، کنترل‌ها، ورودی‌ها، راهنماها و بازخوردهایی است که به گونه‌ای طراحی شوند که برای همه افراد، از جمله کسانی که دارای محدودیت‌های فیزیکی، شناختی، شنوایی یا بینایی هستند، قابل دسترس باشد. استفاده از اصول ساده‌سازی، وضوح و ارگونومی در کنار ابزارهای کمکی مانند بازخورد صوتی و لمسی می‌تواند به کاربران کمک کند تا تجربه بهتری از محصول داشته باشند. کنسرسیوم جهانی وب (World Wide Web Consortium) مجموعه‌ای از استانداردهای دسترسی پذیری را معرفی کرده است. مطابق با این سند که به آن Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) گفته می‌شود؛ دسترسی پذیری وب سایت در ۴ اصل کلی خلاصه می‌شود. برای درک این ۴ اصل باید در زمان طراحی به سؤالات زیر پاسخ دهید:
- قابل درک بودن (Perceivable): آیا محتوای وب سایت به روش‌های مختلفی قابل استفاده است؟ (مثل داشتن زیرنویس برای ویدیو)
- قابل اجرا بودن (Operable): آیا سایت بدون ایجاد سردرگمی برای مخاطب یا استفاده از موس و تعاملات پیچیده کار می‌کند؟
- قابل فهم بودن (Understandable): آیا کاربر می‌تواند نحوه‌ی عملکرد رابط کاربری و اطلاعات موجود در سایت را درک کند؟
- قدرتمند بودن (Robust): آیا وسایل کمکی مختلف مثل صفحه خوان‌ها می‌توانند محتوای وب سایت را متوجه شوند؟
اصول طراحی دسترس‌پذیر در محصولات فیزیکال
طراحی دسترس‌پذیر (Accessibility) نه تنها در دنیای دیجیتال، بلکه در محصولات فیزیکی نیز اهمیت زیادی دارد. طراحی محصولات فیزیکی دسترس‌پذیر به این معنی است که محصولات و خدمات به گونه‌ای طراحی شوند که برای همه افراد، از جمله کسانی که دارای محدودیت‌های فیزیکی، حرکتی، بینایی، شنوایی، یا شناختی هستند، قابل استفاده باشند. هدف اصلی در طراحی دسترس‌پذیر فیزیکی این است که همه افراد، بدون توجه به توانایی‌هایشان، بتوانند به راحتی از محصول استفاده کنند.
1. طراحی دسترس‌پذیر از دیدگاه فیزیکی
در طراحی محصولات فیزیکی، مواردی مانند سهولت استفاده، ایمنی، راحتی و قابلیت دسترسی برای گروه‌های مختلف افراد، از جمله افراد با محدودیت‌های جسمی، ذهنی یا حسی بسیار حائز اهمیت هستند. نکات طراحی محصولات فیزیکی دسترس‌پذیر:
- دسترس‌پذیری برای افراد با محدودیت حرکتی:
- دسته‌ها و دکمه‌ها: طراحی محصولات باید به گونه‌ای باشد که افراد با محدودیت‌های حرکتی (مثل کسانی که از ویلچر استفاده می‌کنند یا افراد با مشکلات دست) بتوانند به راحتی از آن‌ها استفاده کنند. به عنوان مثال، استفاده از دکمه‌ها یا دستگیره‌های بزرگتر و طراحی ارگونومیک می‌تواند به این افراد کمک کند.
- ارتفاع مناسب: برای افرادی که به طور خاص از ویلچر یا سایر وسایل کمکی استفاده می‌کنند، دسترسی به تجهیزات و دکمه‌ها باید در ارتفاع مناسبی قرار گیرد. برای مثال، در طراحی میزها، کیوسک‌ها یا دستگاه‌های ATM، این نکته باید در نظر گرفته شود که افراد در ویلچر هم به راحتی بتوانند به آن‌ها دسترسی پیدا کنند.
- آسانی در باز و بسته کردن درها: درها و درپوش‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که باز کردن و بسته کردن آن‌ها برای افرادی که دست و بازوهای ضعیف‌تری دارند، آسان باشد. دستگیره‌های ارگونومیک یا درب‌های خودکار می‌توانند راه‌حل‌هایی باشند.
- دسترس‌پذیری برای افراد با مشکلات بینایی:
- علامت‌گذاری‌های برجسته: برای افرادی که مشکل بینایی دارند یا نابینا هستند، باید علائم و نشانگرهای برجسته یا با کنتراست بالا به کار برده شود. مثلاً استفاده از نشانگرهای برجسته (برجستگی‌های لمسی) برای آسان‌تر شدن دسترسی به دستگاه‌ها یا ورودی‌ها.
- رنگ‌ها و کنتراست: استفاده از رنگ‌های با کنتراست بالا و واضح می‌تواند به افرادی که دچار مشکلات بینایی یا ضعف بینایی هستند، کمک کند. به‌طور مثال، رنگ‌های سیاه و سفید با کنتراست زیاد می‌توانند برای این افراد مفید باشند.
- دسترس‌پذیری برای افراد با مشکلات شنوایی:
- هشدارهای بصری یا ارتعاشی: افرادی که مشکل شنوایی دارند باید بتوانند از هشدارهای صوتی با هشدارهای بصری یا ارتعاشی جایگزین استفاده کنند. برای مثال، دستگاه‌هایی مانند تلفن‌های همراه یا دستگاه‌های هشداردهنده باید قابلیت ارسال سیگنال‌های ارتعاشی یا چراغ‌های چشمک‌زن را داشته باشند.
- رهنمودهای بصری: در برخی محصولات، مانند دستگاه‌های پشتیبانی یا تجهیزات ایمنی، باید از نشانگرهای تصویری و روشن استفاده شود تا افراد با مشکلات شنوایی بتوانند به راحتی مفهوم هشدارها یا اعلان‌ها را درک کنند.
- دسترس‌پذیری برای افراد با مشکلات شناختی:
- راهنماهای ساده و بصری: محصولات باید دستورالعمل‌های ساده و قابل فهم برای افراد با مشکلات شناختی یا حافظه‌ای ارائه دهند. این شامل استفاده از تصاویر واضح، نمودارها و دکمه‌های روشن است که عملکرد محصول را توضیح دهند.
- استفاده از رابط‌های ساده و غیراسترس‌زا: پیچیدگی‌های زیاد در طراحی می‌تواند برای افراد با مشکلات شناختی یا مشکلات حافظه‌ای آزاردهنده باشد. طراحی باید به گونه‌ای باشد که همه افراد بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند و درک کنند که چگونه به درستی از آن بهره ببرند.
- ایمنی و راحتی:
- مواد غیرمضر و ضد حساسیت: طراحی باید از مواد غیرسمی و ضدحساسیت استفاده کند تا از آسیب به پوست و سلامت کاربران جلوگیری کند.
- طراحی ارگونومیک: برای راحتی بیشتر کاربران، محصول باید با ویژگی‌های ارگونومیک طراحی شود. این ویژگی‌ها می‌تواند شامل دسته‌ها یا سطح‌های راحت و سازگار با بدن انسان باشد که از آسیب‌های جسمانی و فشار جلوگیری کند.
2. مثال‌هایی از محصولات دسترس‌پذیر فیزیکی
- تلفن‌های همراه و کیبوردها: برای افرادی که از مشکلات بینایی یا شنوایی رنج می‌برند، طراحی گوشی‌های همراه با گزینه‌های تنظیم صدا، افزایش کنتراست صفحه نمایش، و دکمه‌های بزرگ یا صفحه‌کلید لمسی با بازخورد لمسی می‌تواند مفید باشد.
- دستگاه‌های ATM: این دستگاه‌ها باید برای استفاده افراد با مشکلات حرکتی، شنوایی یا بینایی قابل دسترسی باشند. برای مثال، طراحی دکمه‌های بزرگ، افزودن صفحه‌خوان برای افراد نابینا، یا قرار دادن دستگاه در ارتفاع مناسب برای افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند، از راه‌های دسترس‌پذیری این دستگاه‌ها است.
- مبلمان و تجهیزات منزل: مبلمانی که برای افراد با محدودیت‌های فیزیکی طراحی می‌شود، معمولاً دارای دستگیره‌ها یا دکمه‌های ارگونومیک، ارتفاع مناسب، و صندلی‌های با پشتیبانی مناسب هستند.
- دستگاه‌های پله‌برقی و آسانسور: این دستگاه‌ها باید قابلیت‌های دسترس‌پذیری مانند دکمه‌های بزرگ، صفحه‌نمایش‌های دیجیتال واضح و قابلیت‌های صوتی برای اعلام مکان توقف داشته باشند.
طراحی دسترس‌پذیر برای محصولات فیزیکی نه تنها به شمولیت و برابری کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود که افراد با انواع توانایی‌ها بتوانند به راحتی از آن‌ها استفاده کنند. در این نوع طراحی، باید به نیازهای مختلف کاربران با محدودیت‌های فیزیکی، شناختی و حسی توجه شود تا تجربه‌ای راحت، ایمن و کاربرپسند برای همه فراهم گردد. طراحی دسترس‌پذیر، از یک سو مسئولیت اجتماعی است و از سوی دیگر می‌تواند به ایجاد محصولاتی پایدارتر و محبوب‌تر در بازار کمک کند.
نکات حرفه‌ای: استراتژی مارکتینگ یا مسؤلیت اجتماعی؟
طراحی دسترس‌پذیر (Accessibility) می‌تواند از جنبه‌های مختلف به دو بعد متفاوت “توسعه” و “استراتژی مارکتینگ” ارتباط پیدا کند. در واقع، این دو جنبه ممکن است به طور همزمان و در تعامل با یکدیگر در یک پروژه طراحی دسترس‌پذیر مورد توجه قرار گیرند. حالا بیایید این مسئله را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم:
شما به این سطح از محتوا دسترسی ندارید و یا وارد اکانت خود نشدید. بخشی از محتوا مختص اعضاء و مشترکین می‌باشد.
خرید یا تمدید اشتراک | ورود یا عضویت
.: برای دانلود کاتالوگ آشنایی بامحتوای دیزاین کلاب اینجا کلیک کنید :.
رویداد «دسترسی پذیری برای همه»
صحبت‌های حسام آرمندهی، بنیان‌گذار دیوار در رویداد «دسترسی پذیری برای همه»
جمع بندی: طراحی دسترس پذیر رکن اصلی طراحی عناصر سمت کاربر
دسترسی پذیری در طراحی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور خاص نیاز افراد کم‌توان را در نظر می‌گیرد و طراحی شما را منعطف می‌کند. این به معنای همدلی با کاربران شماست.حدود ۱۶ درصد از جمعیت جهان یعنی حدود ۱.۳ میلیارد نفر امروز ناتوانی قابل توجهی را تجربه می‌کنند.
وقتی از طراحی عناصر سمت کاربر (User Side Design) صحبت می‌کنیم، این به معنای طراحی تمام اجزای قابل مشاهده و قابل تعامل یک محصول (محصول فیزیکی یا دیجیتال) است که کاربران به طور مستقیم با آن‌ها تعامل دارند. در طراحی دسترس‌پذیر، این عناصر باید به گونه‌ای طراحی شوند که برای تمامی کاربران، با هر نوع توانایی یا محدودیتی، راحت و قابل استفاده باشند. طراحی دسترس‌پذیر به معنای ایجاد تجربیات دیجیتال برای تمامی افراد، با هر نوع توانایی یا محدودیتی است. این موضوع نه تنها یک نیاز اخلاقی است بلکه از نظر تجاری نیز به نفع شماست. با پیاده‌سازی اصول دسترس‌پذیری، شما به یک بازار گسترده‌تر دسترسی خواهید داشت و تجربه بهتری برای کاربران خود ایجاد خواهید کرد.بعلاوه شرکت‌ها و برندهایی که به طراحی دسترس‌پذیر توجه می‌کنند، معمولاً به عنوان برندهای مسئولیت‌پذیر و آگاه شناخته می‌شوند. این نوع طراحی می‌تواند تصویر مثبت برند شما را تقویت کرده و روابط اجتماعی شما را بهبود بخشد.
