طراحی محصول ویژه کاربران معلول

واژه معلولیت به معنی مانع و سد است. معلولان به علت وجود موانع و اختلالات مختلف ذهنی حرکتی حسی و عاطفی قادر به رقابت در زندگی با همگنان خود نیستند و در نتیجه در مسابقه زندگی عقب می مانند. به بیان دیگر معلول کسی است که به علت ضایعه ای ارثی یا اکتسابی نتواند از عهده کاری برآید که سایر افراد هم سن او با معلومات و تجربیات مساوی انجام می دهند. معلولان انواع گوناگون هستند از جمله: فقدان عضو، ناراحتی های ستون فقرات، انواع فلج و ضایعات عصبی-حسی، بیماران ریوی، اختلالات حاد ریوی، ناراحتی های عروقی و خونی، جذامیان، قربانیان اختلالات کروموزومی، معتادان، متکدیان، بزهکاران، زنان خیابان و… (میلانی فر 1374 پاکزاد 1368)

از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت معلولیت مجموعه ای از اختلالات جسمانی یا ذهنی است که فرد را از ادامه زندگی مستقل فردی و اجتماعی باز می دارد و در نتیجه معلول برای تداوم زندگی به توانبخشی در زمینه های مختلف نیاز دارد (افروز 1366 شفیع آبادی 1376).

دو نوع از معلولیت که در مددکاری اجتماعی اهمیت و کاربرد بیشتر دارند عبارتند از:
– معلولیت زندگی جمعی
– معلولیت زندگی خانوادگی

در معلولیت زندگی جمعی ناتوانی جسمی-روانی مانع ارتباط و آمیزش اجتماعی فرد با همگنان می گردد و معلول نمی تواند از روابط اجتماعی خود لذت ببرد. در معلولیت زندگی خانوادگی ناتوانی جسمی-ذهنی-عاطفی مانع ازدواج و تشکیل خانواده می شود (پورافکاری 1373).

معلولیت با نقص عضو و ناتوانی تفاوت دارد. نقص عضو عبارت از هر گونه کمبود عضوی از اعضای بدن و یا وجود وضع غیر طبیعی جسمانی یا روانی است که به اختلال یا کاهش در عملکرد فرد منجر می شود (پورافکاری 1373). به نظر ویلیامز (ترجمه و پروژه و همکاران 1375) نقص عضو یا آسیب اصطلاحی کلی است که برای صدمه ضایعه یا نقصی که مانع کارکرد طبیعی ذهنی یا جسمی است به کار می رود. از دیدگاه انجمن بین المللی توانبخشی نقص عبارت از کمبود دائمی یا موقتی در ساخت یا عملکرد جسمی و روانی یک عضو است (حاج میر فتاح 1368).

ناتوانی عبارت است از محدودیت عملکرد فرد در به انجام رساندن فعالیت های زندگی روزمره به علت وجود آسیب جسمی یا ذهنی پایدار (ترجمه به پروژه و همکاران1375). ناتوانی شغلی هنگامی اتفاق می افتد که فرد به طور موثر نتواند به ایفای وظایف شغلی بپردازد و یا ادامه اشتغال او به آن شغل باعث تشدید ناتوانی و یا بروز خطراتی برای او شود و یا سلامت دیگران را به مخاطره اندازد.

تشخیص “ناتوانی”، “معلولیت” یا “نقص عضو” برای طراح صنعت لازم است. زیرا ابتدا باید بداند که با کدام از قشر از کاربران سرو کار دارد و قرار است محصول طراحی شده چه کمکی به کار بر کند. زیرا هر یک از این سه دسته در مواردی تفاوت هایی دارند. مثلا اگر قرار باشد فردی که دارای نا توانی است از وسیله ای استفاده کند که در او احساس عدم توانایی در انجام امور مثل سایر انسان ها را ایجاد کند، این مسئله نشان دهنده ی عدم اطلاعات و دانش طراح برای این قشر آسیب پذیر است.

تعداد معلولان هر جامعه با توجه به تعریفی که از معلولیت ارائه می شود متفاوت است. در کشورهای در حال رشد معمولا معلولیت های بارز جسمانی مورد بررسی و شمارش قرار می گیرند. در حالی که در کشورهای پیشرفته علاوه بر معلولیت های بارز جسمانی به سایر نارسایی های جزئی نیز توجه می شود. در نتیجه تعداد بیشتری از معلولان در این کشورها شمارش می شوند و در نتیجه تعداد معلولان به طور چشمگیری افزایش می یابد. آمار سال های دهه ی 1980 میلادی گزارش می دهد که در کشور پاکستان و پاناما و پرو نسبت جمعیت معلول در کل جامعه کمتر از 1% است در حالی که در آمریک ا8.5% کانادا و استرالیا 13.2% فرانسه 6.5% یونان 10% نروژ 8.9% و در اتریش 20% است. این تفاوت ها نشان دهنده تنوع و پراکندگی در مفاهیم و تعاریف معلولیت در کشورهای مختلف است (حاج میرفتاح1368).

در سرشماری سال 1365 شمسی ایران که در آن افراد نابینا کر و لال قطع دست یا پا نقص پای راست و یا چپ یا فلج کامل معلول شناخته شده اند از هر 100000 نفر جمعیت حدود 893 نفر معلول بودند. در سر شماری سال 1375 شمسی که افراد نا بینا ناشنوا معلول جسمی-حرکتی و عقب ماندگی ذهنی معلول محسوب شده اند از هر 100000 نفر جمعیت حدود 935 نفر معلول بودند. علل معلولیت ها عبارت اند از:
21.6% مادرزادی
40.9% بیماری
 28.2% سوانح
9.1%نا مشخص.

معلولیت در شهرها به ازای هر 130 نفر یک نفر و در روستاهابه ازی هر 98 نفر یک نفر معلول بود. استان ایلام با 3037 نفر معلول در هر 100000 نفر بیشترین معلول را در ایران داراست و سپس اصفهان بوشهر هرمزگان و خوزستان قرار دارند. استان گیلان و بلوچستان کمترین فراوانی معلولان را دارند. از نظر سن در گروه سنی 20-24 مردان بیشترین تعداد معلولان را حائز هستند. مردان نسبت به زنان درصد معلولیت بالاتری دارند. در مقابل هر 100 زن معلول 170 مرد معلول وجود دارد (مرکز آمار ایران1365و1367).