طراحی پایدار: به سوی دنیایی سبزتر و پایدارتر | Sustainable Design

طراحی یک محصول جدید، همواره با چالش های متفاوتی روبرو است. شاید در یک دسته بندی کلی بتوان معیارهای حائز اهمیت در طراحی یک محصول را به سه بخش: معیارهای اجتماعی، محیطی و مالی تقسیم نمود. بااین تعریف پایداری می‌تواند سه مؤلفهٔ اساسی داشته باشد: پایداری اجتماعی، پایداری اقتصادی، پایداری زیست‌محیطی.

اجتماع پایدار

تغییراتی که برای به بار نشستن آیندهٔ پایدار ضروری است، همواره قید و بند فرهنگ اجتماعی هر جامعه است. لازمهٔ آن تغییر و بازبینی الگوها و ارزش‌های اجتماعی ناهمسان و نیز احیای باورها، سنت‌ها و الگوهایی است که ریشه در فرهنگ تاریخی یک جامعه دارد و منطبق با تفکر پایداری است. نخستین قدم در این فرایند تضمین قطعی در رفع نیازهای اصلی جامعه است. برخی از ویژگی‌ها به قرار زیر است:

• بهره‌مندی مکفی از سرمایه‌های اصلی
• مشمولیت و در برگیرندگی (تنوع نژادی، فرهنگی و … در جهت افزایش سرمایهٔ اجتماعی)
• برخورداری از سلامت و رفاه
• برخورداری از آموزش
• رشد و ارتقای نعامل اجتماعی
• برخورداری از اصول و ارزش‌های پایدار

معیارهای اجتماعی:

• ورودی ها: سرمایه های انسانی (کار، جامعه و غیره)
• موارد حائز اهمیت: تنوع، اثرگذاری، پراکنده سازی، همکاری و رقابت، رعایت حقوق حیوانات و انسان ها، سلامتی، نشاط و سرزندگی اجتماعی
• چارچوب ها: کاپیتالیسم طبیعی Natural Capitalism (بازگشت اجتماع به سمت سرمایه گذاری)، زیبایی کلی (Total Beauty)
• خروجی ها: فشارهای انسانی- اجتماعی (ارزش ها، احساس، معانی و مفاهیم)

اقتصاد پایدار

مراد از پایداری اقتصادی حفظ سرمایهٔ اقتصادی است. پایداری در اقتصاد را می‌توان در ایجاد رشد عادلانه و متوازن جامعهٔ انسانی و تضمین بهرهمندی تک تک انسان‌ها در درازای زمان بدون وارد آوردن خدشه به منابع زیستی، طبیعی و فرهنگی تعریف نمود. مهم‌ترین سر فصل‌های مطرح در زمینهٔ پایداری اقتصادی عبارتند از:

• اقتصاد با حساسیت بوم شناختی
• نظام مبتنی بر ارزش (اقتصاددانان سبز، اقتصاد را وسیله و نه هدف در جهت نیل به توسعهٔ پایدار می‌دانند)
• ظام عادلانه
• تأکید بر اقتصاد محلی
• بهره‌وری

معیارهای مالی:
– ورودی: سرمایه های مالی (Financial Capital)
– موارد حائز اهمیت: تنوع، اثرگذاری، پراکنده سازی، همکاری و رقابت، نشاط و سرزندگی مالی
– خروجی ها: سرمایه های مالی (سرمایه، IP و غیره)

محصولی که تولید می شود، مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته و به طبع آینده و خدماتی را پیش رو دارد. اما با تکرار برخی مراحل، می توان دوره عمر محصول را بهینه و طولانی تر کرد.

برای درک طراحی پایدار و همچنین تعریف واژه پایدار می توان گفت: واژه «پایدار» امروزه به طور گسترده ای به منظور توصیف جهانی که در آن نظام های انسانی و طبیعی تواماً بتوانند تا آینده ای دور ادامه حیات دهند، به کار گرفته می شود. بر اساس تفکر طراحی پایدار می توان چرخه و طول عمر محصولات و همچنین کارایی و بازیافت و برگشت پذیری محصول را به طور مؤثری بهبود بخشید.

توسعه و تدابیر در طراحی محصول بر پایه ی تفکر طراحی پایدار:

محیط‌زیست پایدار

محیط‌زیست پایدار را می‌توان در تداوم و ارتقا سلامت و کارکردهای اصلی محیط‌زیست، یعنی حفظ سرمایهٔ طبیعی تداوم رفاه انسانی دانست. انسان باید در چارچوب محدودیت‌های محیط‌زیست بیوفیزیکی زندگی کند. سرمایهٔ طبیعی باید حفط شود، زیرا هم تأمین‌کنندهٔ منابع است و هم صندوق ذخیرهٔ مواد زائد و این به معنای حفظ اندازهٔ زیر نظام اقتصادی انسانی جمعیت ضرب در مصرف در هر سطحی از فناوری در محدودهٔ کل اکوسیستمی است که این سیستم به آن وابسته است. پایداری زیست‌محیطی نیازمند مصرف پایدار توسط یک جمعیت پایدار است.

مدیریت منابع انرژی:
این مدیریت از دو زاویه قابل بررسی است.
1- مدیریت منابع تجدید ناپذیر: با توجه به روند رو به رشد منابع غیرقابل تجدید مانند سوخت های فسیلی و مواجهه جدی با بحران انرژی درسال های اخیر، استفاده بهینه از این نوع منابع حیاتی به نظر می رسد. زیرا این نوع منابع با توجه به ذخایر موجود، در سال های آتی به پایان می رسند و می بایست برای دسترسی به منابع جایگزین فعالیتی جدی دنبال شود.

2- مدیریت منابع تجدید پذیر: بهترین نوع منابع انرژی که در طراحی پایدار بر آن تمرکز می شود، منابعی هستند که توانایی قرارگرفتن در چرخه طبیعی و قابلیت بازگشت را داشته باشند. در این نوع مدیریت منابع، همواره طراح تلاش می کند نوعی تعادل بین اثرتولید شده و محیط اطراف برقرار کند تا این دو در یک چرخه بازگشتی بتوانند با یکدیگر مرتبط شوند.

در این نوع طراحی، با استفاده از منابعی که در دسترس و طبیعی هستند مانند خورشید و باد و باران، همواره پروژه ای اقتصادی تر خواهیم داشت.

طراحی با قابلیت بازگشت به چرخه زندگی:
دراین طرح تأکید براتخاذ روشی است که به بازیافت و بازتولید منابع به کاررفته منجر شود. در واقع، در این مرحله طراح ذهن خود را باید متوجه روندی کند که منابع مورد استفاده در طرح بتوانند پس ازمرحله زوال و دورریزی به چرخه اصلی طبیعت بازگردند. به این معنا که منابع ما از یک شکل مفید به شکلی دیگر درمی آیند اما بازهم پس از این تبدیل دارای کارآیی و استفاده هستند. 

طراحی برای انسان:
این اصل، سومین و شاید مهم ترین اصل طراحی پایدار محسوب می شود. در دو اصل پیشین، کارآیی بیشتر و محافظت از منابع طبیعی مورد توجه بود. درحالی که در این اصل، بر حفظ کیفیت زندگی تمامی اجزای سازنده اکوسیستم تأکید می شود. این اصل را می توان در راستای اهداف بشر دوستانه ای دانست که ارکان و منابع مختلف زندگی را محترم می شمارد.

درحقیقت، با تعمق بیشتر در این فلسفه می توان به این نکته پی برد که به نیازهای زنجیره وار و متقابل اجزای مختلف زندگی و نقش آنها در ادامه حیات بشری باید توجه جدی مبذول داشت. زیرا در جهان مدرن امروز، اگرچه انسان محور همه تغییرات و دگرگونی هاست، اما این محوریت هرگز در جهت نقض حقوق سایر موجودات زنده نبوده، بلکه کاملا هم گام با آنها و همواره در حالت تعامل و داد و ستد با آنهاست.

درپایان، می توان گفت طراحی پایدار، نوعی نگرش به دنیا را مطرح می کند که با پیروی از اصولی خاص، تعامل بین مصرف منابع درحال و آینده را مورد توجه قرار داده و همواره در جهت منافع بلند مدت بشر گام بر می دارد.