معرفی و خلاصه‌ای از کتاب طراحی مبتنی بر فهم محصول – رون مونو

اشیاء با ما صحبت می کنند. ما از طریق اشیاء با یکدیگر صحبت می کنیم. حتی مواردی که برای استفاده در نظر گرفته شده است یک زبان دارند. ارتباطات، فناوری و ارگونومی سه زمینه اصلی هستند که در آن تجهیزات مورد استفاده، به کار گرفته می شود.
ما می توانیم هنر را با احساسات خود تجربه کنیم. اما اگر بخواهیم از آنها استفاده کنیم باید اشیا مفید خود را بفهمیم. طراح صنعتی باید بتواند آنچه را که می گوید، تهیه کند، خواه یک پوستر سیب زمینی، دوربین، آرم و نماد یا یک مرکز کنترل ترافیک برای سیستم حمل و نقل عمومی باشد.

 

 طراحی کردن یک محصول به معنای خلق یک نشانه است؛ نشانه برای چیزی، برای امکان تغییر واقعیت فیزیکی به وسیله استفاده از محصول راحت تر، ایمن تر و اقتصادی تر برای سهولت انجام کار.

غالبا با استفاده کردن از آن محصول، سطح اهمیت و ارزش کاربر از منظر خودش و دیگران افزایش پیدا خواهد کرد. در واقع معنا بخشیدن به محصول در زمره وظایف طراح صنعتی جای می گیرد. در طول تاریخ مفهوم عبارت طراحی به تدریج غنی تر شده است  کانون معنایی آن به گونه ای گسترش یافته که فناوری، مطلوبیت، کاربردپذیری، مدیریت پذیری و نظایر آن را نیز تحت پوشش قرار می دهد. چگونگی درک و دریافت آنچه در یک محصول می بینیم، می شنویم و حس میکنیم، همواره یکی از مباحث مورد علاقه و جالب توجه برای ما بوده است؛ اما تمام جوانب دیگر همچنان در گرو صلاحیت های طراح است…

پارگرافی از فصل اول کتاب طراحی مبتنی بر فهم محصول (زیبایی شناسی دیزاین با رویکرد نشانه شناسی)

«جذابيت، يکي از واژه‌هايی است که به‌سادگي استفاده مي‌شود، زيرا همه‌چيز را پنهان مي‌کند. ممکن نيست که بخواهيم يک کاربر توضيح دهد چرا اين‌گونه يا آن‌گونه فکر مي‌کند. انگيزه‌هاي وي اغلب پنهان هستند. پريشاني، احساسات، انديشه‌ها، مفاهيم و تداعي‌ها، مفهوم جذابيت را شکل مي‌دهند؛ اين مسئله شايد توجيه کند که الزامات نيز بايد جذاب باشند و فرمول‌بندي شوند. مردم بايد نسبت به محصولات احساس داشته باشند. در واقع، بايد يک گام فراتر رفته و تأکيد کنيم که لذت بردن از محصول به‌عنوان يک وسيله، اولين و مهم‌ترين مسأله نيست. اين موضوع درك کردن است، به نحوي که بتوانيم از آن استفاده کنيم. توسعه‌دهندگان محصول بايد آگاه باشند که چه چيزهايي بايد درك شوند.»

تاثيرات علم زبان‌شناسي (عناويني همچون معناشناسي، نشانه‌شناسي و ساير حوزه‌هاي مرتبط با فهم و ابعاد ارتباطي محصول) بر بستر طراحي همواره جزو مباحث پايه و تاثيرگذار به‌شمار آمده و در عين حال فهم آن براي مخاطبان نيازمند بياني فصيح و نگاهي عميق است؛ علاوه بر اين، حجم منابع و کتب در دسترس و ترجمه شده مرتبط با اين موضوعات بسيار ناچيز است و همان‌ها نيز  گاهاً با نثر و محتوايي ثقيل باعث شده تا حجم مطالعات طراحان درباره اين موضوعات به قدر کفايت نباشد.

عموماً مباحثي از قبيل معناشناسي، نشانه‌شناسي و روش‌هاي ادراک و فهم محصول را در کتبي که به مباني و اصول طراحي و يا به ابعاد ارتباطي طراحي محصولات مي‌پرداختند، مي‌يافتم. فارغ از مقالاتي که به‌طور کامل به اين بحث اختصاص داشت، اين‌گونه مباحث در عموم کتب ترجمه‌شده تنها در بخشي از کتاب به‌چشم مي‌خورد و از نظر حجم و عمق مطلب، آنطور که بتواند مخاطب را در اين زمينه به اصطلاح “شيرفهم” کند، کافي نبود.

تجربه‌ام اما از مطالعه کتاب «طراحي مبتني بر فهم محصول» مقداري متفاوت بود. کتابي متشکل از حدود 12 بخش پي در پي که هر يک در ادامه ديگري مسيري متصل را در جهت “فهم محصول” مي‌پيمودند؛ مي‌توان گفت راهنمايي قدم به قدم در  فرايند ادراک، خلق و به کارگيري معنا در طراحي محصول. نثري ساده و روان و ترجمه‌اي که در مقايسه با نسخه اصلي حق مطلب را ادا کرده است. کتاب پر است از تصاوير و تمثيل‌هايي که درک مطالب را براي مخاطب بسيار آسان‌تر مي‌کند. 

روايتي به قلم رون مونو، استاد معناشناسي محصول دانشگاه اسکانديناوي، کسي که حدود 50 سال از زندگيش را به فعاليت در حوزه طراحي صنعتي پرداخته است.

کتاب با “درک محصول” آغاز مي‌شود و بيان مي‌کند که يک محصول در نگاه کاربران مختلف چگونه درک مي‌شود، فرامحصول و معناي فراتر از يک شيء چيست و نهايتاً «محصولي که در دست شماست هرگز با محصولي که در ذهن شماست يکسان نخواهد بود». سپس به زيبايي‌شناسي ديزاين مي‌پردازد و آن را مسيري مي‌داند که با تاثير بر احساسات مخاطب منجر به درک محصول توسط ناظرين خواهد شد. در سومين بخش از کتاب مفهوم و کاربرد “گشتالت” به‌عنوان کليتي فراتر از مجموع بيان مي‌شود. در قدم بعد ارائه مدلي براي فرايند خلق “پيام و ارتباط” مابين منبع و هدف (پيام مدنظر طراح و ذهن مخاطب) ارائه شده است. در بخش پنجم تا هفتم از کتاب به‌طور خاص به مفهوم “نشانه”، علم “نشانه‌شناسي” و کاربرد نشانه‌ها در طراحي محصولات امروزي پرداخته شده و مفاهيمي همچون نماد، نمايه و شمايل در هنر و طراحي به‌عنوان اصلي‌ترين عناصر شکل‌گيري ارتباط مورد بررسي قرار گرفته‌اند. همچنين اهميت تجربيات حسي در نشانه‌شناسي محصولات مورد بررسي قرار گرفته و نهايتا در بخش هفتم روش‌هايي براي تجديد نشانه‌ها و بداعت در فرم و محتواي محصولات امروزي با هدف جايگزيني نشانه‌هاي متداول و کهن‌الگوها  ارائه گشته است.

“معناشناسي” اصلي‌ترين بخش اين کتاب به‌شمار مي‌آيد. در اين بخش، مفاهيم علم معناشناسي که ريشه در علم زبان‌شناسي دارد به تفصيل بيان مي‌شود و  کارکردهاي معناشناسي در طراحي محصول در چهار حوزه توصيف، ترغيب، بيان و شناسايي مورد بررسي قرار گرفته‌اند. در ادامه به قوانين حاکم در پس عناصر شکل‌دهنده هر طرح، تحت عنوان “کد” مي‌پردازد و آن همان چيزيست که به کمک آن مي‌توان  يک محصول را درک، توصيف و تحليل کرد. بخش دهم به علم “نحو” يا همان ارتباط نشانه‌ها با يکديگر اختصاص دارد. «ما نمي‌توانيم نشانه‌ي محصول را از پيرامون آن جدا کنيم». نشانه‌ها در ارتباط با يکديگر در يک محصول يا در محيط، شرايط و موقعيت‌ها تفسير مي‌شوند. پس از آن بر “پراگماتيکس” يا کاربردگرايي تمرکز مي‌کند. «پراگماتيکس با کاربرد نشانه‌ها مواجه است نه کاربرد محصولات. چه کسي از نشانه‌ها استفاده مي‌کند، چه نشانه‌هايي استفاده مي‌شوند، کجا و در چه زمينه‌اي استفاده مي‌شوند و براي چه کساني کاربرد دارد؟» و نهايتا در بخش آخر به‌عنوان جمع‌بندي روش‌هايي براي به کارگيري مفاهيم “نشانه‌شناسي در کار عملي طراحي” ذکر شده است.

با توجه به محتوا و مثال‌هايي که از دو رشته طراحي صنعتي و گرافيک در اين کتاب به چشم مي‌خورد، مي‌توان گفت طراحان و دانشجويان اين دو رشته مخاطبان مستقيم کتاب به‌شمار مي‌آيند؛ همچنين  اين کتاب مي‌تواند به‌عنوان منبع مرتبط و مناسبي براي دروسي همچون مباني طراحي صنعتي و جامعه‌شناسي صنعتي در نظر گرفته شود.