طراحی فراتر از کارکرد: چیست و چرا اهمیت دارد؟

تصور کنید که در حال استفاده از یک محصول یا سرویس هستید. آن چیزی که ممکن است شما را به آن محصول جذب کند، تنها کارکرد آن نیست، بلکه احساسی است که به شما منتقل می‌کند. این همان چیزی است که در “طراحی فراتر از کارکرد” به آن پرداخته می‌شود: طراحی‌هایی که علاوه بر برآورده کردن نیازهای عملکردی، به ایجاد تجربه‌ای عاطفی و معنی‌دار برای کاربر هم می‌پردازند.

طراحی فراتر از کارکرد به این معناست که محصول یا سرویس، صرفاً به هدف استفاده‌ی روزمره و عملیاتی ساخته نمی‌شود، بلکه در پی ایجاد تجربه‌ای است که فراتر از نیازهای فوری، احساسات، ذهنیت و تعاملات انسان‌ها را درگیر کند. این طراحی‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در دنیای شلوغ و پرمشغله‌ی امروز، در لحظه‌ای خاص و با تعامل با یک محصول، احساس غرق شدگی یا درگیری کنند؛ به عبارتی، طراحی‌ای که نه فقط کارکردی، بلکه تجربه‌ای غنی و جذاب ارائه می‌دهد.

برای شروع بیایید بخش هایی از کتاب قلاب نوشته: نیر ایال  رو بخونیم:

هفتادونه درصد از کسانی که تلفن هوشمند دارند هر روز صبح حدا کثر تا پانزده دقیقه پس از بیدار شدن به دستگاهشان سر میزنند. تکاندهندهتر اینکه بیش از یکسوم آمریکاییها گفتهاند ترجیح میدهند رابطۀ جنسی نداشته باشند تا اینکه موبایل نداشته باشند. مطالعۀ دانشگاهیای در سال ۲۰۱۱ نشان داد آدمها روزانه سیوچهار بار به موبایلشــان ســر میزنند. اما مطلعان این صنعــت معتقدند که این عدد چیزی حدود ۱۵۰ بار در روز است، که بهتآور است. قبول کنید، # معتاد-شدیم-رفت! فناوریهای مورداستفادۀ ما ا گر نگوییم اعتیاد تمامعیارند، دستکم به وســواس تبدیل شــدهاند.شرکتهایی که وابستگیهای شدید در کاربران خود ایجاد میکنند از مزایای متعددی برخوردار میشوند. این شرکتها محصولشان را به محرک‌های درونی گره میزنند. درنتیجه، بدون هیچگونه انگیزش خارجی سروکلۀ کاربران پیدا میشود.

فضای کتاب قلاب نوشته نیر ایال ، به کتاب طراحی حسی نوشته دانلد نورمن نزدیک است. نورمن توی کتاب اموشنال دیزاین در آنجا توضیح می‌دهد که احساس بخش مهمی از رابطه‌ی ما با محصولات را به خود اختصاص می‌دهد و اگر طراحی محصول را صرفاً به عملکردِ درست (Functional design) محدود کنیم، شانس موفقیت چندانی نخواهیم داشت. نیر ایال هم می‌کوشد همین مفهوم را با تکیه‌ی خاص بر طراحی محصولات دیجیتال مورد بحث قرار دهد.

منظور از طراحی فراتر از عملکرد چیست؟

• وقتی با خود می‌گوییم که بطری آب معدنی باید آب را حفظ و نگهداری کند تا به دست تشنگان برسد، در سطح عملکرد (Function) فکر کرده‌ایم.
• همچنین وقتی می‌گوییم نرم افزار پیام رسان باید پیام برساند، باز هم نگاه خود را به سطحِ عملکرد محدود کرده‌ایم.
• به شکل مشابه، وقتی بگوییم ما خدمات مشاوره مالی می‌فروشیم و طبیعی است که مأموریت ما ارائه‌ی مشاوره‌ی درست و دقیق است، باز هم از سطح عملکرد فراتر نرفته‌ایم.

اما بحثی که نیر ایال در کتاب قلاب مطرح می‌کند، چیزی فراتر از عملکرد است: در دنیای امروز، چه در زمینه‌ی محصولات فیزیکی و چه در حوزه‌ی راهکارهای نرم‌افزاری و اپلیکیشن‌ها، طراحی در سطح عملکرد کار دشواری نیست. شرکت‌ها به سادگی از یکدیگر تقلید می‌کنند و همه‌ی آن‌ها می‌توانند به سرعت حداقل انتظارات مشتری – و حتی متوسط انتظارات او – را تأمین کنند. هدف طراحی محصول در دوران جدید، طراحی محصول اعتیاد آور است. محصولی که مشتری، حتی وقتی نیاز واقعی به آن ندارد، باز هم دنبالش بگردد و از آن استفاده کند و بطور خلاصه درگیر یا Engage محصول بماند.

محصول درگیر کننده

در کتاب قلاب نیر به چهار نکته در طراحی محصولاتی که استفاده‌کننده را درگیر خود می‌کنند، مورد توجه قرار گرفته است:

1. طراحی یک محرک و  چیزی که آنها را به یاد محصول بیندازد (# محــرک فعالکننــدۀ رفتار اســت -جرقۀ آتش شــمع در موتــور. محرکها دو نوعانــد: خارجــی و داخلــی. محصــوالت عادتســاز بــا محرکهــای خارجیای مثل ایمیل، لینک وبسایت یا آیکون اپلیکیشن رو ی موبایل آ گاه کردن کاربر را شروع میکنند. ً،
2. طراحی اقدام یا اقدام‌هایی که بتوانند پس از تداعی محصول انجام دهند (Action)
3. طراحی پاداش یا پاداش‌هایی که در اثر اقدام دریافت کنند (Reward)
4. مکانیزمی که تلاش‌ها و وقت‌ صرف‌ شده‌ی آنها را به نوعی به سرمایه‌گذاری تبدیل کند و احساس کنند که تلاش‌هایشان پس‌انداز و انباشته می‌شود (Investment)

نکات  یک تا سه ای که در این کتاب در مورد طراحی محصول اعتیاد آور اشاره شد، در کتاب قدرت عادت از چارلز داهیگ، به عنوان چرخه ی سه مرحله ای عادت (چیزهایی که با ان شرطی میشویم)گفته شده و در همه ی قسمت های کتاب،چندین بار تکرار شده

1. مرحله سرنخ–> چیزی که با آن شرطی میشویم و عاملی که به مغز فرمان میدهد در حالت خودکار قرار بگیرد
2. مرحله روتین–>همان مرحله ی اقدامی که در کتاب قلاب آنرا مطرح کرده است.
3. پاداش–>این مرحله به مغز کمک میکند تا بفهمد آیا چرخه ی خاصی ارزش به خاطرسپاری دارد یا خیر

همه ی چرخه ی عادت برای این بوجود آمده که خودآگاه مغز،در هر لحظه،با انتخاب های کمتری مواجه شود و در نتیجه انرژی کمتری مصرف کند، نیر ایال کوشیده است مجموعه‌ای از دستاوردهای روانشناسی رفتارگرا و روانشناسی شناختی را کنار هم بگذارد و از مجموعه‌ی آنها کاربردهایی در فضای طراحی محصول و به طور خاص طراحی محصول در فضای دیجیتال استخراج کند.

درگیری خُرد و کلان

چگونه ویژگی‌های خاص، طراحی را به سطح بعدی می‌برند؟

در دنیای طراحی محصول، برخی ویژگی‌های پیشرفته می‌توانند تجربه کاربر را به شدت بهبود دهند و محصول را از یک ابزار صرفاً عملکردی، به یک تجربه خاص و معنادار تبدیل کنند. این ویژگی‌ها با تأثیر مستقیم بر احساسات، تعامل و کاربردپذیری، طراحی را به سطحی بالاتر، یعنی فراتر از عملکرد، می‌برند. در ادامه، با چند ویژگی کلیدی و نحوه تأثیر آن‌ها بر تجربه کاربر آشنا می‌شویم:

چگونه این ویژگی‌ها تجربه را به سطح بعدی می‌برند؟

هر یک از این ویژگی‌ها ( که در پست‌های بعد مفصل تر بهشون خواهیم پرداخت )باعث می‌شوند محصول:

1. خاص‌تر و منحصربه‌فردتر باشد.
2. ارتباط احساسی عمیق‌تری ایجاد کند.
3. ارزش بیشتری برای کاربر فراهم کند.
4. بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی کاربر شود.

جمع‌بندی

“طراحی فراتر از کارکرد” تنها به ایجاد محصولات و سرویس‌های مفید نمی‌پردازد، بلکه به تجربه‌ی کاربری و تاثیرگذاری روانشناختی آن‌ها نیز توجه می‌کند. اگر شما به دنبال ایجاد تجربه‌هایی هستید که فراتر از نیازهای روزمره باشد، باید با مفاهیم غرق شدگی، درگیری، و اصول روانشناسی رفتار آشنا شوید. برای درک بهتر این اصول و طراحی با تمرکز بر نیازهای انسانی، مجموعه درسی “طراحی سمت کاربر” و برنامه “طراحی از درون” می‌توانند راهنمای شما در این مسیر باشند.