چرخه حیات محصول | SDLC

بعد از شناخت معنای محصول و انواع آن مهم ترین موضوع شناخت مفهوم چرخه حیات یک محصوله.چرخه عمر محصول، مراحل متوالی‌ای است که یک محصول در طول حیات خود، طی می‌کند و از توسعه شروع می‌شود تا در نهایت به زوال خاتمه یابد. صاحبان مشاغل و بازاریابان از چرخه عمر محصول برای تصمیم‌گیری و استراتژی‌های مهم استفاده می‌کنند. منظور از چرخه عمر محصول بازه‌ی زمانی‌ای است که محصولی به مشتریان عرضه شده، وارد بازار می‌شود و از دور مصرف خارج می‌شود.

این عبارت می‌تواند معادل اصطلاح (SDLC (System Development Life Cycle دانسته شود که در مهندسی نرم‌افزار و رشته‌های مرتبط با موضوع سیستم‌های اطلاعاتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و موضوع آن تشریح فرآیندهای مرتبط با برنامه‌ریزی و هدف گذاری، تحلیل، تولید، آزمایش، استقرار و نگهداری سیستم‌های نرم‌افزاری است که اغلب در یک چرخه مانند آنچه در دیاگرام مشاهده می‌شود تداوم و تکرار پیدا می‌کنند. این چرخه همچنین می‌تواند در برگیرنده فرایندهای مربوط به تأمین سخت‌افزار یا ترکیبی از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها نیز دانسته شود.

اما من در این درس قصد دارم این چرخه را برای تمام محصولات ائم از نرم افزاری و سخت افزاری معرفی کنم، چرا که درک آن به ما کمک میکند که هر محصولی را فارغ از نوع آن توسعه بدهیم و زنده نگه داریم.

به تعریفی ساده منظور از چرخه عمر یا حیات محصول بازه‌ی زمانی‌ای است که محصولی به مشتریان عرضه شده، وارد بازار می‌شود و از دور مصرف خارج می‌شود.

اصولاً هر چیزی یک دوره‌ی مصرف به‌خصوص دارد، از ماشین گرفته تا موبایل، وسایل ورزشی، لباس، مبلمان و … همه و همه بلاخره یک روزی تاریخ مصرفشان تمام خواهد شد. دلیل آن هم این است که وقتی محصولی وارد بازار می‌شود یک چرخه عمر به‌خصوص را دنبال می‌کند، خواه طولانی‌مدت یا یک بازه زمانی کوتاه. در این مقاله می‌خواهیم اطلاعات کاملی را درباره‌ی چرخه عمر محصول به شما ارائه کنیم.

مراحل چرخه‌ حیات محصول

ایجاد
معرفی
رشد
بلوغ
اشباع
کاهش/ سقوط

مثال‌هایی از چرخه حیات محصول

ماشین‌تحریر
شبکه‌ی Vine
تلویزیون کابلی
فلاپی دیسک

در ادامه‌، چرخه عمر این محصولات معروف را با هم مرور خواهیم کرد.

ماشین تحریر

برای توضیح چرخه عمر محصول با مثال، ماشین‌تحریر یکی از بهترین موردهاست. ماشین تحریر، اولین ابزار مکانیکی نوشتاری بود، جانشین درخور کاغذ و قلم. هرچند پس از مدتی تکنولوژی‌ها به موفقیت رسیده و جای ماشین‌تحریر را گرفتند.

توسعه: ایده‌ی تولید ماشین‌تحریر طی قرن‌ها پرورش یافت و فرایند توسعه‌ی آن از سال 1575 آغاز شد.
معرفی: اولین ماشین تایپ در اواخر دهه 1800 تولید شد.
رشد: ماشین‌تحریر به سرعت به یکی از ابزارهای ضروری نگارش بدل شد و به طور گسترده در دفاتر کاری، تجارت‌ها و خانه‌های شخصی مورد استفاده قرار گرفت.
بلوغ: ماشین‌تحریر به مدت 80 سال در مرحله‌ی بلوغ قرار داشت؛ چرا که تا قبل از دهه‌ی 1980، این محصول مطلوب‌ترین گزینه‌ی ارتباطات کتبی بود.
اشباع: ماشین‌تحریر در دهه‌ی 1990 به مرحله‌ی اشباع رسید و در فضای رقابت با کامپیوترها قرار گرفت.
افول: ماشین تایپ نتوانست با تکنولوژی نوین رقابت کند و در نهایت از صحنه‌ی رقابت کنار رفت.

Vine

در قرن بیست و یکم شاهد ظهور و سقوط نرم‌افزار Vine بودیم. ابزاری برای اشتراک ویدیوهای کوتاه که در نهایت به دلیل ظهور پلتفرم‌های دیگر افول کرد.

توسعه: نرم‌افزار Vine در ماه ژوئن سال 2012 پایه‌گذاری شد و در رقابت با اینستاگرام قرار گرفت.
معرفی: این نرم‌افزار در سال 2013 عرضه و در اختیار عموم قرار گرفت. نقطه‌ی تمایز این نرم‌افزار، فرمت کوتاه ویدیوهایش بود. کاربران تنها 7 ثانیه فرصت داشتند تا موقعیتی خنده‌دار، مضحک و یا هر دو را ضبط کنند.
رشد: این نرم‌افزار تنها دو سال پس از معرفی، به بیش از 200 میلیون کاربر فعال رسید. محبوبیت این نرم‌افزار عبارت “Do it for the Vine” را بر سر زبان‌ها انداخت.
بلوغ: از آنجا که این نرم‌افزار چند سالی بیشتر دوام نیاورد، به مرحله‌ی بلوغ نرسید؛ چرا که این نرم‌افزار در دوره‌ی اولیه مقبولیت بالایی پیدا کرده بود.
اشباع: نرم‌افزار Vine در بازاری کاملاً اشباع شده وارد شد. نرم‌افزارهایی مانند اینستاگرام، اسنپ چت و یوتیوب سال‌ها قبل از Vine در بازار حضور داشتند و این نرم‌افزار خیلی زود به مرحله‌ی افول رسید.
افول: با معرفی نرم‌افزار l، نرم‌افزار Vine حجم گسترده‌ای از کاربرانش را از دست داد و در نهایت تعطیل شد. نرم‌افزار Byte جای Vine را پر کرد. اما هیچ‌کدام از این نرم‌افزارها نتوانستند تیک‌تاک را (که چند ماه پس از پایان Vine در سال 2016 به بازار آمد) شکست دهند.

تلویزیون کابلی

درست است که تلویزیون‌های کابلی و شبکه‌های تلویزیونی – مخصوصاً در کشور ما – هنوز کاربرد زیادی دارند، اما به نظر می‌رسد که با روی کار آمدن تلویزیون‌های اینترنتی، به پایان کار این نوع تلویزیون‌ها نزدیک باشیم.

توسعه: تلویزیون‌های کابلی در نیمه‌ی اول قرن بیستم توسعه پیدا کردند. این اختراع به نام جان والسون ثبت شده است.
معرفی: اولین سیستم‌های تلویزیونی تجاری در سال 1950 ارائه شدند و اولین نشانه‌های رشد این سیستم‌ها در سال 1962 به وقوع پیوست.
رشد: پس از یک دهه توقف در توسعه‌ی این نوع تلویزیون‌ها (به دلیل محدودیت‌های قانونی)، این تکنولوژی در دهه‌ی 1980 به محبوبیت رسید. بیش از 15 میلیون خانوار در این زمان به این تکنولوژی روی آوردند.
بلوغ: مرحله‌ی بلوغ تلویزیون‌های کابلی در دهه‌ی 1990 رخ داد. از هر ده هزار خانه، هفت هزار خانه به این تکنولوژی مجهز بودند.
اشباع: شروع قرن بیست و یکم با اشباع این تکنولوژی همراه بود. با معرفی تکنولوژی‌های مدرن‌تری مانند تلویزیون‌های HD، رقابت شروع شد. اینترنت و تکنولوژی‌های مرتبط هم در این دوره در حال شکوفایی بودند و خیلی زود به رقبای اصلی تکنولوژی تلویزیونی تبدیل شدند.
افول: دوره‌ی افول تلویزیون‌های کابلی از سال 2015 آغاز شد. سیستم‌های ویدیویی آنلاین، شبکه‌ی نمایش خانگی و غیره پیشی گرفتند و این الگو همچنان هم ادامه دارد.

فلاپی دیسک

این سیستم منسوخ، زمانی محبوب‌ترین و آسان‌ترین روش ذخیره‌سازی و اشتراک داده‌ها بین چند کامپیوتر بود. هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که روزی چنین تکنولوژی‌ای بتواند به سیستم‌های اشتراک‌گذاری ابری و سایر ابزارهای ذخیره‌سازی داده تبدیل شود.

توسعه: اولین فلاپی دیسک موجود در دنیا، در سال 1970 توسط مهندسین IBM تولید شد. این سیستم، یک دیسک مغناطیسی منعطف بود که می‌توانست 2 مگابایت داده را در خود ذخیره کند.
معرفی: فلاپی دیسک در سال 1971 در اختیار عموم قرار گرفت و به تنها روش انتقال و ذخیره‌ی داده‌ها بدل شد.
رشد: عمده استفاده‌ی فلاپی دیسک‌ها در دهه‌ی 1980 و 1990 رخ داد.
بلوغ: بیشترین میزان فروش در دهه‌ی 1990 بود. با پیشرفت و بهبود این تکنولوژی، فلاپی دیسک‌ها می‌توانستند تا 200 مگابایت داده را در خود ذخیره کنند.
اشباع: رقبای اصلی در اوایل قرن بیست و یکم پیدا شدند. اختراع USB، هارد دیسک خارجی و سی‌دی، گزینه‌های موجود برای ذخیره‌سازی داده‌ها را به شدت افزایش داد.
افول: فلاپی دیسک‌ها به شدت افول کردند. آخرین خط تولید این سیستم‌ها در سال 2009 از رده خارج شد؛ چرا که ظرفیت ذخیره‌سازی رقبا بسیار بیشتر بود.

یادتان باشد که همه‌ی محصولات لزوماً به مرحله‌ی افول نمی‌رسند. شرکت‌ها می‌توانند چرخه عمر محصول را با تولید محصولات جدید و بهبود محصولات فعلی ادامه دهند. از آنجا که مراحل محصولات یک شرکت در چرخه عمر محصول یکسان نخواهد بود، شرکت‌ها می‌توانند به فعالیتشان ادامه دهند.

ناگفته نماند که لزومی ندارد همه‌ی محصولات مرحله‌ی سقوط را تجربه کنند. در واقع شرکت‌ها می‌توانند با تولید و توسعه‌ی محصولات در مراحل مختلف چرخه‌ عمر محصول، این چرخه را طولانی‌تر کنند.

چرخه عمر محصول بین المللی

چرخه بین‌المللی عمر محصول (IPL) چرخه‌ای است که یک محصول در بازارهای بین‌المللی طی می‌کند. شرکت‌ها تمایل دارند که با بلوغ محصولاتشان، از رسیدن به مرحله‌ی افول جلوگیری کنند؛ به همین دلیل است که به سراغ بازارهای جهانی می‌روند. وقتی بتوانید یک محصول را به تولید انبوه برسانید، می‌توانید فرایند تولید را به کشورهای دیگر گسترش دهید.

نقاط قوت چرخه عمر محصول

استراتژی‌ها

چرخه عمر محصول به شما کمک می‌کند استراتژی‌هایی تعریف کنید که متناسب با چرخه عمر مورد استفاده قرار بگیرد. اگر محصولی برای مثال در مرحله رشد باشد طبیعتا تبلیغات و سرمایه گذاری‌های زیادی برای حفظ در مرحله رشد نیاز دارد. پس با تحلیل چرخه عمر می‌توانید این نیاز را بشناسید.

تصمیم گیری

هر زمان که بین گزینه‌های مختلف باید یک مورد را انتخاب کنید و تصمیم بگیرید، چرخه عمر محصول کار را برای شما راحتتر می‌کند. زیرا تمامی اطلاعات عملکردی و فروش در طول زمان را دارد.

پیش‌بینی فروش را آسان می‌کند

با تجربه کافی ناشی از شناخت مراحل مختلف رشد محصول، پیش‌بینی اینکه چگونه یک محصول در چرخه عمر محصول پیش می‌رود و به چه سطحی از فروش دست خواهد یافت، آسان‌تر است.