طراحی ارگونومی | Ergonomic

ارگونومیک علم طراحی سازگار محیط و محصولات با کاربران است. لغت ارگونومیک از لغات یونانی «ارگون» به معنای «کار» و «نوموس» به معنای «قانون» گرفته شده است و اصطلاحا به معنی انطباق کار برای افراد، از طریق طراحی وظیفه و روش ها و نیز انطباق افراد با کار از طریق استفاده مناسب از چیدن روش های صحیح می باشد. 

باید توجه داشت که آنچه برای یک نفر مناسب است می تواند برای دیگری مناسب نباشد. بنابراین روش های مجزا باید مدنظر قرار گیرند. ارگونومیک در نظر اول ممکن است آگاهی و علم جلوگیری از صدمات و ناراحتی های پیش بینی نشده معنی شود در حالی که موضوع اصلی آن پیش از بررسی وقوع ضایعه ای، تقویت راحتی و روانی عملکرد است. فراموش نباید کرد که انسان ها دارای محدودیت هستند و برای اینکه بتوان با وجود محدویت ها فعالیت مناسبی داشت، شرایط محیط باید به گونه ای مناسب طراحی گردد.

احتمالا واژه‌ی اِرگونومی رو بارها به ویژه در محیط کار شنیده‌اید و در اغلب مواقع صحبت از این بوده که اِرگونومیِ درستی در محیط وجود نداره؛  شاید دقیقا ندونید ارگونومی چیست،  اما برداشت عمومی اینه که ارگونومی باعث بهبود شرایط کار می‌شه، واقعیت اینه که تعریف ارگونومی که در برخی واژه‌نامه‌ها «علم تلفیق کار و شرایط کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسانی» معنی شده است، ساده نیست؛ اما شاید مهم‌تر از تعریف اِرگونومی، دونستن این باشه که ارگونومی ضمن کاهشِ آسیب‌های شغلی و هزینه‌های خدمات درمانی، کاربردی فراتر از محیط کار داره،ارگونومی بهره‌وری و کیفیت محصول یا خدمات رو افزایش می‌ده و حتی در زندگی شخصی‌ و سلامتی هم تاثیر گذاره…

[um_loggedin]کارشناسِ ارگونومی، کریس آدامز (Chris Adams) معتقدِ که ارگونومی همه‌ جا وجود داره! درست نیست که بگیم جایی ارگونومیک است یا نه؛ مسئله ارگونومیِ خوب یا ارگونومیِ بد هست!
 بنابراین آگهی‌هایی که از ابزارهای خارق‌العاده‌ی ارگونومیک حرف می‌زنند، قطعا دروغ نمی‌گن فقط مشخص نمی‌کنن منظورشان ارگونومیِ خوب است یا ارگونومی بد!
ارگونومی نه تنها برای کسب‌وکار بلکه برای کارکنان‌ و برای سلامتی‌ خودتون هم مفیده؛
 کریس آدامز می‌گه:

«من طی یک سیر طبیعی ارگونومیست (کارشناس ارگونومی) شدم و نه به واسطه‌ی تحصیلات و انتخاب‌های شغلی. از همان سال‌های جوانی متوجه مزیت‌ انجام کارها به روش درست و تلاش برای بهتر کردن کارها از همان ابتدا شدم. بعدها فهمیدم دیگران هم چنین کاری را انجام می‌دهند و این کار یک اسم باکلاس هم دارد؛ ارگونومی.»

مزیت های ارگونومی

روشنِ که ارگونومی در صورتی برای ما منفعت داره که درست و مناسب باشه، بنابراین وقتی از مزیت‌های ارگونومی صحبت می‌کنیم، منظورمون ارگونومی خوبه! اما ارگونومی مزیت های فراوانی مثل:

•  کاهش هزینه‌ها،
•  افزایش بهره‌وری،
• بالا رفتن کیفیت،
•  مشارکت کارکنان
• و فرهنگ ایمنی در کار می‌شود،

همچنین در میزان دقت، سلامتی و زندگی فردی مؤثر است؛
یکی از مهم‌ترین مزیت‌های ارگونومی بهبود و افزایش کیفیت ارتباطات است، اگر بدون نیاز به آموزش، بدونید چطور باید کاری رو انجام بدید می‌تونید با تکیه بر حس درونی‌تون، کارها رو سریعتر انجام بدید؛ فراموش نکنید که مطالعه‌ی راهنما برای هیچ کس خوشایند نیست!
تاحالا براتون پیش اومده که آلودگی صوتی و نور نامناسب پنجره‌های خونه موجب آزار شما شده باشد؟
 یا روی مبلی نشسته اما طراحی آن موجب خستگی کمر و پاهای شما شده باشه؟
 ارگونومی علمی است که دقیقا برای کاهش آسیب‌های این چنینی به وجود اومده و روی زندگی شخصی و سلامت شما تاثیرگذاره؛
 طراحی ارگونومیک نه تنها در محل کار، بلکه در معماری و دکوراسیون خانه و حتی خودرو نیز اهمیت دارد. برای اینکه بدونید ارگونومی چیست و چه نقش در معماری و دکوراسیون دارد، خواندن ادامه این مقاله رو از دست ندید؛

تعریف ارگونومی

اما حالا که که اهمیت ارگونومی را می‌دانید، برای فهم تعریف آن آماده‌تر هستید؛ ارگونومی یا ارگونومیک، عبارتی است که نخستین بار توسط کارشناسان حوزه ی سلامت و خبرگان بازاریابی معرفی شد، این عبارت برای برخی یک معنی مشخص دارد و برای برخی دیگر شامل هر چیزی زیر آسمان خداست. با وجود چنین تفاوت نظر گسترده‌ای، احتمالا یک علامت سؤال بزرگ در ذهن‌تان شکل گرفته است: ارگونومی دقیقا چیست؟

ارگونومی از دو واژه‌ی یویانی « ergon» به معنی کار، و « nomoi» به معنی قوانین طبیعی تشکیل شده و به معنی دانش شناخت کار و رابطه‌ی افراد با آن کار است. انجمن بین‌المللی ارگونومی یک تعریف فنی مطرح کرده است:

ارگونومی علم کشف و فهم تراکنش میان انسان و دیگر عناصر یک سیستم، و ارائه‌ی نظریه، داده‌ها، اصول و روش‌هایی برای یک طراحی کارآمد به منظور بهینه‌سازی سلامت انسان و عملکرد کلی سیستم است. هرچند که شاید بهترین تعریف موجود، این نباشد.

ارگونومی علمی است که با مطالعه الگوهای رفتاری و انسان‌سنجی سروکار دارد و به بررسی روابط انسانی با محیط اطرافش با هدف بهینه‌سازی شرایط زندگی و کاری او می‌پردازد. افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت‌های دیگر و تقویت بعضی از معیارها مانند افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی از اهداف این علم است. علم ارگونومی در تلاش است به جای متناسب‌سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد.

علم ارگونومی توسط طراحان و دکوراتورهای داخلی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد تا میزان نامطلوب بودن شرایط فیزیکی محیط را برای انسان کاهش و بهره‌وری او را افزایش دهد. از طراحی ارگونومیک به طور گسترده در بسیاری از نقاط خانه به ویژه آشپزخانه، اتاق خواب، اتاق کار و سایر بخش‌های منزل استفاده می‌شود تا راحتی کار و فعالیت را در محیطی بدون تنش برای همه افراد فراهم کند؛ منظور از راحتی فقط طراحی یک دستگیره‌ی نرم و خوش‌دست نیست، راحتی از مهم‌ترین ابعاد اثربخشی یک طراحی است. راحتی و سهولت ارتباط انسان و ماشین و نیز رویکرد ذهنی نسبت به محصول یا خدمت، مسئله‌ی اساسی در یک طراحی ارگونومیک است. معمولا ارتباط انسان و ماشین زودتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
راحتی فیزیکی در استفاده از یک قطعه، احساس خوشایندی به کاربر می‌دهد، اگر از کار کردن با چیزی خوش‌تان نیاید، قطعا به آن دست نمی‌زنید و در نتیجه آن را به ابزاری بی‌مصرف تبدیل می‌کنید. چگونگی کاربرد یک محصول مهمترین معیار سنجش کیفیت طراحی آن است. وظیفه‌ی طراح یافتن راه‌های خلاقانه برای ارتقاء کاربردپذیری محصول است. طرز استفاده‌ی راحت و شهودی، موفقیت محصول را در بازار تضمین می‌کند. استفاده‌ی فیزیکی راحت و آسان، کاربردپذیری را افزایش می‌دهد.
رویکرد ذهنی نسبت به ارتباط انسان و ماشین در بازخوردها مشخص می‌شود. برخی باورها از پیش در ذهن انسان وجود دارند مثل اینکه کیفیت باید خودش را در محصول نشان بدهد؛ احتمالا این جمله را زیاد شنیده‌اید: «داد می‌زنه که چه کیفیتی داره!» بر همین مبنا وقتی نگران سبکی و شکنندگی چیزی باشید، استفاده از آن برای‌تان راحت نخواهد بود.
ظاهر، کاربرد، دوام و احساسی که یک محصول یا خدمت منتقل می‌کند، برداشت ذهنی شما را نسبت به آنها شکل می دهد و این امکان را فراهم می آورد که کیفیت را با قیمت مقایسه کنید. ارگونومی بهتر یعنی کیفیت بالاتر، و کیفیت بالاتر یعنی حاضرید برای محصول پول خرج کنید.

منظور از بهره‌وری چیست؟

ارگونومی در کجا به کار می‌آید؟

امروزه این علم در موارد متعددی در خانه، محل کار و حتی طراحی خودرو، طراحی موس و محصولات کامپیوتری تا طراحی کابینت نیز به کار می‌آید. از دیدگاه کلی‌تر این علم از شاخه‌هایی چون اقتصاد، فنی، بیولوژیکی، آناتومی، روانشناسی، مدیریت، ریاضیات، آمار و … تشکیل شده است. به این ترتیب تمامی فضاها در این رشته دارای اهمیت هستند، برخلاف تفکر عموم فضاهای منفی ایجاد شده به اندازه همان فضای مثبت مهم هستند و کاربرد دارند.
تفاوت طراحی ارگانیک و طراحی بیونیک در اینِ که در سبک ارگانیک بیشتر از فرم و رنگ عناصر موجود در طبیعت استفاده می‌شود ولی در طراحی بیونیک از سیستم و عملکرد عناصر طبیعی بیشتر در ایده‌های اولیه و ساختارها استفاده می‌شه به عنوان مثال طرح تارعنکبوت برای ساخت یک سازه مستحکم استفاده می‌شود.

اهداف علم ارگونومی

اهداف شناخت ارگونومیک را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
1- برخورداری از تندرستی
2- تقویت توانایی های بدن
3- بالا بردن راندمان فعالیت
4- رهایی از عوارضی همچون استرس، چاقی، چشم درد، درد پشت و درد گردن و یا بیماری هایی که از صدمات کشش متمادی به وجود می آیند.
5- یافتن روش هایی برای درست انجام دادن کارهای تکراری و یا سنگین.

کلیات:
ارگونومیک بخشی از علوم انسانی را در برمی گیرد که در آن از انطباق وظایف، سیستم ها،محصولات و محیط ها با توانایی هایی فیزیکی و فکری و محدودیت های انسان ها بحث می شود. حوزه های اصلی مرتبط با ارگونومیک عبارتند از: اطلاعات، استنباط و ادراک، روش های کنترل، طراحی مکان کار و مهارت های شغلی، تحلیل وظیفه، بررسی زمان و تحرک و راحتی کاربر.

در مورد کاربرد ارگونومیک نیز می توان از معماری، مصارف خانگی، کابرد کامپیوتر، باغ داری، بهداشت ورزش، آموزش و هوش مصنوعی نام برد. ارگونومیک نقطه تمرکز انسان را مدنظر قرار می دهد و طبیعت ارگونومیکی و دانش های موجود بر پایه سازگارسازی محیط با افراد را گردهم می آورد.

این علم از اطلاعات مربوط به علوم آناتومی و فیزیولوژی برای اندازه گیری شاخصه های فیزیکی افراد و پاسخ آنها به محیط بهره می گیرد و تمرکز اصلی آن بر سلامتی و بهره وری قرار دارد. اطلاعات ارگونومیک نیز از علوم روان شناختی انسانی جمع آوری شده است. زمینه های ادراکی و روان تنی، نگهداری اطلاعات و تصمیم گیری، محرک های شخصی و پاسخ ها را مورد بررسی قرار می دهد تا از شاخصه های رفتاری و پاسخ ها آگاه شده و دریابد که چگونه این موارد بر رفتار و عادات انسانی تأثیر می گذارد. برای دست یابی به سطح مناسبی از زندگی و فعالیت، زمینه های اجتماعی و سازمانی اشخاص و گروه ها نیز به عنوان ابعاد اجتماعی ارگونومیک در نظر گرفته می شود. در این بند نیز محرک ها و رفتارهای مرتبط با نیازهای اشخاص و کار در گروه مدنظر این علم قرار می گیرد. همچنین برای اینکه بتوان معیارهایی به دست آورد و سطوح مناسب و مشخصه لازم محیطی را برای فعالیت های انسان تعیین کرد محیط فیزیکی را مورد مطالعه قرار می دهد.

طی 20 سال گذشته صدمات ارگونومیکی به عنوان شاخص بزرگی در سلامت محل کار شناخته شده است. یک دوم تمامی صدمات و بیماری های شغلی ناشی از فعالیت سنگین و یا حرکت متمادی است. مطالعات نشان می دهد که با در نظر گرفتن مسائل ارگونومیک می توان از صدمات ناشی از فعالیت و هزینه های بسیار زیاد مرتبط بر آن کاست.

روش های نظام بندی در جهت تشخیص و رفع ضایعات ارگونومیکی وجود دارد که شرکت ها چه بزرگ و چه کوچک در زمان بروز مشکل به ویژه در محل کار از آن بهره گرفته و به آن عمل می کنند. عبارت «اختلالات عضلانی اسکلتی(MSD)» به شرایطی اطلاق می شود که اعصاب، تاندون ها، عضلات و ساختارهای نگهدارنده بدن تحت تأثیر قرار گیرد و این اختلالات ناشی از فعالیت زمانی اتفاق می افتد که عدم تطابق بین ضروریات فیزیکی محیط و توانائی های فیزیکی بدن انسان وجود داشته باشد. حرکت های تکراری و کشش و رانش، بیش از 100 نوع ناراحتی در بدن ایجاد می کند و ناراحتی هایی چون پشت درد، کشش تاندون های مچ و سندم تونل کارپال تنها تعداد معدودی از صدمات رایج فعالیت در عصر مدرن است که می توان با ملاحظات مناسب ارگونومیک از آن جلوگیری کرد.

در اداراتی که از موارد و مسائل ارگونومیک تبعیت می کنند، دستورالعمل های ارگونومیکی مخصوص محل کار برای طراحی محیط کاری ارگونومیکی به کار گرفته می شوند. صندلی های ارگونومیک که کاملا قابل تنظیم باشد برای هر کارمند تهیه می شوند و جاپائی های ارگونومیک مناسب در صورت لزوم وجود خواهند داشت. از طرف دیگر نورپردازی به گونه ای است که لامپ های موجود باعث خیرگی مستقیم و یا غیرمستقیم چشم کارمندان نمی گردد. صفحه نمایش ها و نگه دارنده های اسناد بگونه ای طراحی می شوند که کارکنان خط مستقیمی برای میدان دید خود داشته باشند. موس های ارگونومیکی، کیبوردهای ارگونومیکی، لوازم اداری ارگونومیکی و کاملا قابل تنظیم، کارمندان را در خط وضعیت طبیعی قرار داده و در نتیجه صدمات کاری (عضلانی اسکلتی) ناشی از عدم لحاظ موارد ارگونومیک را از بین می برند.

مهندسی ارگونومیک، شغلی است که با بررسی تغییرات فیزیکی، اختلالات عضلانی اسکلتی را کاهش می دهد.

ارگونومیک شاخه ای از علم است که با درک اصولی از تعامل بین انسان و عناصر دیگر سیستم، روش های عملی مناسب را در فرضیه های متفاوت بررسی می کند و به عنوان مهندسی عوامل انسانی برای سلامتی و بهبود شریط انسان راه حل ارائه می دهد.

قالب کاری متمرکز بر کاربر:
ارگونومیک روشی خاص برای تفکر درباره افراد در کار یا زندگی است که افراد (کاربران) را در مرکز توجه قرار می دهد. همچنین روابط بین کاربر، فعالیت کاربر و محیط اطراف وی را مورد بررسی قرار می دهد. محیط اطراف نیز شامل ابزار مورد استفاده، ویژگی های فیزیکی محیط و مفاهیم اجتماعی است. اگر تمامی این روابط را درک کنیم آنگاه می توانیم راهی را برای بهبود سازگاری بین افراد و عناصر مختلف بیابیم. نمودار زیر به شما کمک می کند تا به این تعاملات به صورت نظام مند نگاه کنید:

در نمودار مقابل، پنج عنصر توسط حلقه هایی از یکدیگر جدا شده اند، هر حلقه یک حوزه از تعامل با کاربران را نمایش می دهد. هر حلقه می تواند یک واسط کاربر نیز محسوب شود. در ادامه این مقاله هر یک از این پنج عنصر یعنی:
1- کاربر
2- واسط کاربر- ابزار
3- واسط کاربر- فضای کاربر
4- واسط کاربر- محیط
5- واسط کاربر- سازمان
و منافع ناشی از لحاظ کردن ارگونومیک مورد بررسی قرار می گیرد.

کاربر:
برای اینکه طراحی محیط و ابزار و سایر عوامل با مرکزیت کاربر صورت بپذیرد. ابتدا می باید ویژگی های فردی و احتیاجات سایر افراد جهت لحاظ کردن موارد ارگونومیکی مشخص گردد. به عنوان مثال طراح یک ماشین نه تنها باید راننده را در نظر بگیرد بلکه باید مسافران ماشین و افرادی که ماشین را سرویس و تعمیر خواهند کرد را نیز مدنظر قرار دهد. همچنین باید توجه داشت که افراد هر گروه می توانند کاملا متفاوت باشند. این تفاوت ها را می توان از لحاظ ویژگی های فیزیکی (سایز بدن، قد) ویژگی های فیزیولوژیکی (زمان عکس العمل، حافظه، مهارت) و غیره مورد بررسی قرار داد. بدین ترتیب وقتی ابزار و محل کار طراحی یا اصلاح می گردد، تفاوت های فردی باید مورد توجه قرار گیرد.

واسط کاربر- ابزار:
این بخش شامل کلیه روابط بین کاربر و ابزاری می گردد که برای انجام یک کار استفاده می شود. چه این کار پرواز یک هواپیما باشد یا عمل ساده مسواک زدن. برای اینکه یک کار به صورتی مفید انجام شود، سه مرحله چرخه این بخش را کامل می کند. اول کاربران باید اطلاعات را از سیستم بگونه ای دریافت کنند که بتوانند آن را فهمیده و ادارک کنند. (مرحله دریافت اطلاعات) پس از فهم اطلاعات به یک تصمیم گیری مناسب دست یابند (مرحله تصمیم) و برای تکمیل چرخه، کابر باید قادر به انجام فعالیت یا عمل مناسب باشد (مرحله عملی). این فرآیند معمولا درتمامی انواع فعالیت ها رخ می دهد.