محصول چیست؟ و انواع محصول کدام است!

محصول مفهومی است که در مرکز تمام فعالیت‌های طراحی و دیزاین قرار دارد. به عنوان دیزاینر، ما باید راه‌حل و ایده‌های خود را در قالب یک محصول ارائه کنیم. اما سؤال اصلی اینجاست: محصول چیست؟ آیا تمام چیزهایی که ما به عنوان محصول می‌شناسیم، تعریف واحدی دارند؟ گرچه ممکن است همه ما با محصول به صورت روزمره آشنا باشیم، اما وقتی از نگاه تخصصی‌تر و سازمانی به این موضوع نگاه می‌کنیم، تعریف دقیق و شفاف محصول اهمیت پیدا می‌کند.

در گذشته، محصولات معمولاً به اشیاء ملموس و فیزیکی محدود می‌شدند، مثل ماشین‌آلات یا کالاهای مصرفی. اما با پیشرفت تکنولوژی و تغییر نیازهای بازار، مفهوم محصول گسترده‌تر شده است و شامل انواع خدمات، سیستم‌ها، نرم‌افزارها و حتی ایده‌ها می‌شود.به عنوان یک مدیر محصول، دانستن این که محصول چه چیزی هست و چه چیزی نیست، روی محدوده‌ی کار شما تاثیر می‌گذارد. وقتی محدوده‌ی «محصول» مشخص باشد، محدوده‌ی فعالیت‌های «مدیر» آن هم مشخص می‌شود. از طرف دیگر، وقتی تعریف محصول در یک سازمان شفاف و مشخص باشد، انتظارات از تیم محصول و مدیر محصول به عنوان پاسخ‌گوی نهایی محصول، روشن و معقول می‌شود.

تعریف محصول

🔹 وقتی از محصول (Product) صحبت می‌کنیم، منظورمان چیزی است که نیاز یا خواسته‌ای را برطرف می‌کند. این “چیز” می‌تواند فیزیکی باشد، دیجیتالی باشد، یا حتی چیزی ناملموس مثل یک سرویس یا تجربه باشد.

🔹 محصولات را می‌توان از زوایای مختلفی دسته‌بندی کرد؛ از جنس و ماهیت آن‌ها گرفته تا نحوه ارائه و مدل کسب‌وکارشان. در اینجا، یک دسته‌بندی کامل از انواع محصولات ارائه می‌دهیم که هم کاربردی است و هم مرزهای دنیای مدرن را پوشش می‌دهد.

محصول هر چیزی است که برای توجه، خرید، استفاده یا مصرف به بازار عرضه می‌شود. این شامل:

• اشیاء فیزیکی: مانند خودرو، تلفن همراه یا یک ساختمان.
• خدمات: مثل اپلیکیشن‌های مدیریت زمان یا خدمات حمل‌ونقل آنلاین.
• ایده‌ها یا مفاهیم: مانند یک کمپین بازاریابی یا یک روش جدید برای آموزش.

هر محصول شامل ویژگی‌هایی است که آن را متمایز می‌کند، از جمله: نام و برند، مدل و طراحی، کیفیت وعملکرد.

همونطور که پیشتر گفتیم دیزاینر راه‌حل و ایده خودش رو باید در قالب یک محصول ارائه کنه.  و در این درس قرارِ به این سوال جواب بدیم که محصول چیست و انواع محصول به چه شکل هستن؟ در صورتی که شاید بصورت ناخودآگاه ما فرض کنیم که میدونیم محصول چیه. این همه محصول  دور و برمان ریخته و احتمالا همه به تجربه می‌دانیم که محصول  یعنی چه! از نقطه نظر یک کاربر شاید همین مقدار کافی باشد، اما از نگاه سازمانی که قصد تولید محصولی رو داره،، نیاز به داشتن یک تعریف روشن و شفاف از محصول  حس می‌شه. . .

• وقتی از کسی که در یک فروشگاه کار  می ­کنه بپرسیم محصول چیه، حتما جواب های متنوعی می­گیریم و نکته مشترک همشون اینه که اون آدم ها می ­دونن محصول چی هست و حتی از سوال ما تعجب می­ کنن. ولی وقتی حرف از محصول در کسب و کار های اینتنرتی زده می­ شه، داستان یکم متفاوته؛ همانطور که اشاره شد دیزاین محصول به عنوان یک فعل  به معنای فرآیند خلق یک محصول برای فروش به مشتریان و کسب درآمده، اما به عنوان یک مفهوم به معنای یک محصول فیزیکی فقط نیست…

🔎 دسته‌بندی جامع انواع محصولات

حالا و با توجه به این توضیحات، از نگاه طراحی دیزاین محور ما در دیزاین کلاب محصولات رو به 10 دسته کلی تقسیم میکنیم تا بتونیم عمیق تر راجع بهشون صحبت کنیم: محصولات را می‌توان بر اساس ماهیت و کاربردشان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. این تقسیم‌بندی به درک بهتر مفهوم محصول و هدایت فرآیند طراحی کمک می‌کند.

1. محصولات فیزیکی (Physical Products)

این همان چیزی است که معمولاً وقتی به “محصول” فکر می‌کنیم، در ذهنمان شکل می‌گیرد: یک شیء قابل لمس که در دنیای واقعی وجود دارد.
مثال‌ها: گوشی هوشمند، ماشین، لباس، مبلمان، کتاب، مواد غذایی

📌 زیرمجموعه‌های مهم:

• کالاهای مصرفی (Consumer Goods): محصولات روزمره مانند غذا، لوازم آرایشی، و لباس
• کالاهای بادوام (Durable Goods): محصولاتی مثل لوازم خانگی و خودرو که طول عمر طولانی دارند
• قطعات و تجهیزات (Components & Equipment): قطعاتی که در تولید محصولات دیگر استفاده می‌شوند

2. محصولات دیجیتال (Digital Products)

محصولاتی که ماهیّت غیرمادی دارند و در بستر دیجیتال ارائه می‌شوند.

محصول دیجیتال برای همه ما آشناس، و محاله که مصرف کننده اون نبوده باشید تابحال؛ طی سال‌های اخیر، مفهوم واژه های دیجیتال و فیزیکی و آنلاین و آفلاین و مجازی، دچار تغییرات زیادی شده اما توجه داشته باشید که ما اینجا دیجیتال رو در برابر آنالوگ  بررسی نمی‌کنیم بلکه دیجیتال در برابر فیزیکال  مورد توجه قرار می‌دهیم؛ در این حالت، شاید تفکیک دیجیتال / فیزیکی ساده‌ترین (و کم مناقشه‌ترین) دسته بندی باشد. محصولاتی که کاملاً به صورت دیجیتال ارائه می‌شوند و معمولاً شامل نرم‌افزار، اپلیکیشن یا محتوا هستند.
مثال‌ها: نرم‌افزار، اپلیکیشن، دوره‌های آموزشی آنلاین، کتاب‌های الکترونیکی، NFTها

📌 زیرمجموعه‌های مهم:

• محتوای دیجیتال: فیلم، موسیقی، کتاب الکترونیکی
• ابزارهای نرم‌افزاری: اپلیکیشن‌ها، SaaS، ابزارهای هوش ماشینی
• محصولات تعاملی: بازی‌های ویدیویی، تجربه‌های واقعیت مجازی

3. محصولات فیجیتال (Phygital Products)

ترکیبی از محصولات فیزیکی و دیجیتالی که تعامل بین دنیای واقعی و مجازی را ممکن می‌کند.
مثال‌ها: ساعت هوشمند، عینک واقعیت افزوده، کارت‌های NFT که با یک شیء فیزیکی لینک شده‌اند

📌 مهم‌ترین ویژگی: این نوع محصول، فیزیکی است اما با داده‌ها یا عملکردهای دیجیتال تعامل دارد.

4. محصولات خدماتی (Service Products)

محصولاتی که خدمات و تجربیات را به‌عنوان یک ارزش ارائه می‌دهند.
 در گذشته کسب‌وکارها بر روی دیزاین محصولات فیزیکال تمرکز می‌کردند و تصورشان این بود که صرفا ارائه‌دهنده این محصولات هستند و با فروش آنها چرخه رشد خود را ایجاد می‌کردند اما امروزه این موضوع روشن شده است که نه فقط محصولات، بلکه خدمات را هم می‌توان فروخت، خدمت می‌تواند هر چیزی باشد که به مشتری در رسیدن به هدفش کمک ‌کند. یک محصول خدماتی نتیجه استفاده از مهارت‌ها و تخصص در جهت رفع یک نیاز مشخصه، طراح خدمات کسی عه که مطالعه مستمری روی جنبه‌های شخصیتی انسان و رفتار اون انجام می­‌ده. محصولاتی که خدمات یا تجربیاتی را ارائه می‌دهند و اغلب غیرملموس هستند.
مثال‌ها: سرویس اشتراک موسیقی (Spotify)، خدمات طراحی گرافیک، مشاوره کسب‌وکار

📌 چالش کلیدی: این محصولات لمس‌شدنی نیستند اما برای مشتریان ارزش واقعی ایجاد می‌کنند.

5. محصولات برای ادغام (Blended Products)

محصولاتی که برای ترکیب شدن با دیگر محصولات یا سرویس‌ها طراحی شده‌اند.محصولات برای ادغام به محصولاتی میگیم که خودشون به تنهایی کاربردی ندارن و ما اونا رو طراحی میکنیم برای ادغام با محصولی دیگه. بدیهی‌ست که  انواع “فیزیکال” و “دیجیتال” می‌توانند خود شاخه‌ای از “ادغام‌پذیرها” باشند.  برای مثال از این قبیل محصولات می‌شود به موارد زیر اشاره کرد:
مثال‌ها: پلاگین‌های وردپرس، APIهای بانکی، قطعات ماژولار خودرو(تولید پنل یا باند ضبط برای خودرو ها)، تولید لنز باکارایی ها مختلف برای دوربین‌های عکاسی

📌 ویژگی کلیدی: این محصولات به‌تنهایی کامل نیستند، بلکه به دیگر سیستم‌ها و اکوسیستم‌ها وابسته‌اند.

6. محصولات پلتفرمی (Platform Products)

محصولاتی که به‌عنوان بستر (پلتفرم) برای سایر خدمات و محصولات عمل می‌کنند.
مثال‌ها: اندروید، Shopify، Airbnb، دیزاین کلاب!

📌 تفاوت کلیدی: پلتفرم‌ها به‌جای ارائه مستقیم ارزش، زیرساخت لازم را برای دیگران فراهم می‌کنند تا ارزش‌آفرینی کنند.

7. محصولات چندمنظوره (Multi-Purpose Products)

محصولاتی که چند کاربرد یا چند روش استفاده دارند. محصولات چند منظوره همونطور که از نام آنها پیداست، محصولاتی هستند که برای چند منظور و هدف مختلف طراحی و خلق می‌شوند و معمولاً با هدف ساده‌سازی یا ادغام نیازها طراحی می‌شوند.
مثال‌ها: موبایلی که هم دوربین است، هم کامپیوتر همراه، هم وسیله ارتباطی، لباس هایی که چند حالت مختلف دارند

📌 ویژگی کلیدی: یک محصول، چندین نیاز را برطرف می‌کند.

8. محصولات جانبی (By-Products)

محصولاتی که در اثر تولید محصول اصلی به دست می‌آیند، اما خودشان هم ارزش اقتصادی دارند. مثال‌ها: تفاله قهوه که برای تولید کود ارگانیک استفاده می‌شود، گرمای خروجی از دیتاسنترها که برای گرم‌کردن خانه‌ها استفاده می‌شود

📌 چالش کلیدی: پیدا کردن راه‌های خلاقانه برای بازارپسند کردن این محصولات.

9. محصولات اشتراکی (Subscription-Based Products)

محصولاتی که مدل کسب‌وکارشان بر پایه‌ی اشتراک‌پذیری است.
مثال‌ها: نتفلیکس، آدوبی کریتیو کلاد، اپل وان

📌 ویژگی کلیدی: مشتریان به‌جای خرید محصول، هزینه اشتراک برای استفاده مستمر می‌پردازند.

10. محصولات سفارشی‌سازی‌شده (Custom Products)

محصولاتی که متناسب با نیاز خاص یک مشتری یا گروهی از کاربران طراحی می‌شوند.
مثال‌ها: کت‌وشلوار دست‌دوز، لپ‌تاپ‌هایی که مشخصات سخت‌افزاری آن‌ها قابل انتخاب است

📌 مزیت کلیدی: مشتریان دقیقاً چیزی را دریافت می‌کنند که با نیاز و سلیقه‌شان هماهنگ است.

جمع‌بندی: نقشه‌ی راه انتخاب محصول مناسب

هر محصولی را که بخواهید طراحی کنید یا بفروشید، باید بدانید که در کدام دسته قرار می‌گیرد. این دسته‌بندی کمک می‌کند تا:
✅ مزیت رقابتی محصول را بشناسید
✅ مدل کسب‌وکار مناسب را انتخاب کنید
✅ استراتژی بازاریابی درستی برای آن تعریف کنید

محصول عبارت است از چیزی که برای توجه، خرید، بکارگرفتن یا مصرف  به بازار عرضه شود، همچنین محصول می تواند شامل یک شیء فیزیکی، خدمت، مکان، سازمان و حتی یک ایده یا فکر باشد. و هر محصول باید شامل ویژگی های بخصوصی مثل مدل، نام، بسته بندی، کیفیت و عملکرد منحصربفردباشد. پروداکت ترکیبی از یک کالا و سرویسه، در واقع Goods جنبه فیزیکی و Services جنبه نهفته محصوله و هر محصول رو میشه در دسته بندی های خاصی قرار داد – ممکنه یک محصول در چنددسته هم جابگیره – اما یادتون نره مهم ترین ویژگی یک محصول که تفکر دیزاین پشتشه؛ به عنوان مثال:

• وقتی می‌گوییم این وبسایت «طراحی خوبی» دارد، ممکن است از نظر قابلیت‌ها و ویژگی‌ها و هسته‌ی اصلی هیچ فرقی با یک سایت دیگر نداشته باشد، اما شما در کار کردن با این سایت، احساس کنید «ویژگی این سایت»، «دسترسی ساده و سریع به اطلاعات» است.
• یا کسی که طراحی یک ساختمان را بر عهده می‌گیرد، الزاماً آجر اضافه‌ای در آن مصرف نخواهد کرد. ممکن است آن ساختمان را به ساختمان «دوست‌داشتنی‌تر» تبدیل کند و این «ویژگی» را به ساختمان بیفزاید که خب طراحی و متد های اون رو در فصل‌های آینده بهش می‌پردازیم؛

تکرار یک نکته مهم:

دیزاینر کسیِ که بتونه  ایده خودش  رو در قالب یک محصول ارائه ‌کنه و اولین نکته مهم برای ادامه بحثم اینه که  درک کنیم دیزاین محصول در وهله اول برای خودمون نیست و برای کاربر های ماست و محصول چیزی فراتر از یک شیء فیزیکی است. می‌تواند خدمتی باشد که زندگی را آسان‌تر می‌کند، پلتفرمی که انسان‌ها را به هم متصل می‌کند، یا حتی ایده‌ای که تغییر بزرگی ایجاد می‌کند. دیزاینرها باید بتوانند با درک کامل از نوع محصولی که طراحی می‌کنند، نیازهای کاربران و بازار را به بهترین شکل پاسخ دهند. در دیزاین کلاب، هدف این است که هر محصول، چه فیزیکی و چه دیجیتال، در نهایت مشکلی را حل کند یا تجربه‌ای بهتر برای کاربران ایجاد کند. پس محصول شما چیست؟ و حالا که این دسته‌بندی‌ها را دیدی، به نظرت محصولی که خودت روی آن کار می‌کنی توی کدوم دسته‌بندی قرار می‌گیره؟

• فید مرتبط: طراحی محصول